nina arustamyan

Ես դեռ սպասում եմ

Շուրջ երկու շաբաթ է, ինչ գրում եմ ու ջնջում։ Գրում եմ ու ջնջում․․․

Քաջություն չի հավաքվում ներսումս, որ այս անգամ բարձրաձայնեմ կորստիս մասին։

Կորստիս։

Երբեք չեմ կարողացել խոսել իր մասին ինչ-որ մեկի հետ այնքան ազատ, որքան որ ինքս ինձ հետ ամեն գիշեր՝ քնելուց առաջ։

Ես կորցրել եմ նրան, ում երբեք չէի ցանկանա կորցնել, և իհարկե, երբեք մտքովս չէր անցնի, որ կյանքիս կարևորագույն շրջանում կկորցնեմ նրան և կորստից հետո անգիտակցաբար կամ գուցե և գիտակցաբար կփոխվեմ 180 աստիճանով: Որ կդառնամ ուրիշ մարդ, ով կսկսի պայքարել իր ապրած ամեն ժամի համար, որ կսկսի պայքարել միայն ու միայն՝ «լավ մարդ» տիտղոս թողնելու համար․․․

Մեր կյանքի ապրած ամեն շրջանում մենք կորցնում ենք, բայց մինչև թանկին չենք կորցնում, չենք հասկանում, որ մինչև այդ կորցրածները այդքան էլ կարևոր չէին, չնայած, կորուստները կարևոր կամ անկարևոր չեն լինում:

Ես այս անգամ, ներսիս ինչ-որ քաջության շնորհիվ կխոսեմ:

-Մարա՜լս, բան պետք չէ, արի՛ , նստի՛ր կողքս։

Հորեղբորս վերջին խոսքերն էին մեր տան մեջ, ու ձեռքս ամուր բռնած էր այն ժամանակ, երբ իրեն պետք է տեղափոխեինք հիվանդանոց․․․

Կորցրեցի նրան ինչ-որ անփույթ մեկի պատճառով, ու միայն ես չկորցրեցի, կորցրեցինք բոլորս, կորցրեցին նրանք, ովքեր ճանաչում էին և խոսել էին Տիգրանի հետ գոնե 5 րոպե, նրա հետ հաց կիսողը, մեկ բաժակ օղի խմողը։

Մանկությունից նրա հետ կապված ինչ-որ չվերջացող հիշողություններ կան իմ սրտում, որ անգամ քնածս ժամանակ եմ հիշում։

Մանկությունից մինչև պատանեկություն իր հետ, ու պատանեկությունից մինչև ամբողջ մի կյանք` առանց նրա։

Դժվար է, իհարկե, դժվար է մտնել այն տուն, որտեղ չկա նա, բայց ամեն անգամ մեր խոսակցությունների երկրորդ բառը սա է․

-Հոպարը, որ ասում էր, է՜․․․

Որ ասում էր…

Հորեղբայրս դեռ մանկուց ասում էր, որ պետք է մոդել դառնամ։ 3-4 տարեկան հասակում հեռախոսով ես մոդա էի ցույց տալիս ու ամեն անգամ հորեղբորս գովերգող խոսքերը փոքրիկ Նինային էլ ավելի էին ուժեղ դարձնում, որ մեծանա ու դառնա մոդել․․.

Ես Տիգրանին չեմ համարել հորեղբայր․ ես Տիգրանին համարել եմ ծնող, իմ երկրորդ հայրը, ով մինչև վերջին օրերը ինձ կողքին էր նստեցնում ու զրուցում, թե ինչպես էր անցնում իմ պարի մրցույթը Ծաղկաձորում, թե ինչպես էր ամեն անգամ ամառային արձակուրդների ժամանակ տան դռան դիմացից ժպիտով նայում, թե  ինչպես եմ  ինձնից մեծ ու ծանր ճամպրուկով բարձրանում  տուն, թե ինչպես ենք երեք քույրերով հպարտ-հպարտ մտնում տուն։ Հորեղբորս ամեն հայացքը խորհուրդ էր, ամեն բառը՝ վերլուծելու արժեք ունեցող ինչ-որ նվեր, և հետը մի բաժակ սուրճ խմելը հանգստություն։

Ամեն անգամ կոտրվելուց հիշում եմ իր խորհուրդները, թե ինչպես պետք է ինքնակամ վեր կենալ, թե ինչպես կարող եմ պայքարել ինքս ինձ համար, թե ինչպես կարող եմ նույնիսկ ծնողներիս ասել՝ ինչ անեն, որն է ճիշտ․․․

Ամեն անգամ ինչ-որ միջոցառում, ճամբար մասնակցելու հրավեր ստանալուց ուղեղումս Տիգրանն է, մտածում եմ․

-Կողքս լիներ, կգրկեի ամուր ու կասեի. «Բա, հոպար, առաջ եմ գնում, է՜»․․․

Առաջ եմ գնում…

Այո՛, բայց միևնույն ժամանակ, մտքումս միայն ու միայն Տիգրանի անունն է։

Երկու տարի է, ինչ կորցրել եմ, բայց դեռ սպասում եմ, որ ներս կգա, որ իր սթափեցնող հայացքով կնայի ինձ ու մի բաժակ դառը սուրճ կուզի․․․

Ես դեռ սպասում եմ:

armine karapetyan

Թուղթ, գրիչ, մեկ էլ լամպի լույս

Հաճախ քիչ բան է պետք երջանիկ լինելու համար. թուղթ, գրիչ, մեկ էլ լամպի՝ մեկումեջ վիճակիդ քմծիծաղ տվող լույս, որ կարողանաս զգացածդ նրանց տալ ու սրտումդ կուտակվածը վերջիվերջո արտաբերել…

Հա՛, մեկ էլ բառեր, էնպիսի բառեր, որ կթեթևացնեն հոգուդ ծանրությունը ու կգեղեցկացնեն մաքուր թուղթդ, որ անզորությունից ու անորոշությունից անունդ չգրես-ջնջես կամ մի ամբողջ էջ ստորագրությունների տեղատարափի զոհ չդառնա…

Բոլորին չէ, որ սազում է գրիչի սենտիմենտալ տարուբերումներով լաբիրինթոս ստեղծելը: Մեր օրերում դրան տիրապետելը ընդամենը սեփական մտքի տկարությունը քողարկելու ամենահեշտ ձևն է…

Փիլիսոփայելը ու փուչ խոսքերը դարձել են ամենօրյա թեմաներ ու ինքնահաստատման, գիտելիքի չակերտավոր չափանիշներ: Հոգնել եմ…

Չի՛ կարելի ներկայանալ այնպիսին, ինչպիսին չես: Չի՛ կարելի զուր ջանքեր գործադրել՝ լինելու այնտեղ, որտեղ դու սպասված չես…

Ու եթե գրիչս վերցնեմ ու գրեմ շուրջը կատարվող ամեն ինչի մասին, յուրաքանչյուր երևույթի, մարդկայնության նուրբ արվեստին չտիրապետող մարդկանց մասին, ո՛չ թուղթս կհերիքի, ո՛չ թանաքս, ո՛չ էլ համբերությունս…

Տողերիս վերջում բազմակետեր դնելը սովորության նման մի բան է դարձել, որովհետև իմ ասելիքները միշտ էլ կիսատ են մնում, անելիքները՝ նույնպես…

Բայց ոչինչ, աշխարհն ինքնին բազմակետերից է, վաղ թե ուշ բոլորն էլ կհասցնեն ավարտել երբևէ չհամարձակվածը, չարածը…

Աշխարհի խորդուբորդություններին այդպես էլ չսովորած ու բութ դեմքերով դեռ շատերը կլինեն, որոնց մասին չուզես էլ կգրես, կներկես ճերմակ թղթիդ յուրաքանչյուր անկյուն՝ ոչինչ չասող կերպարների մասին գրելով…

Բայց, սիրելի՛ս, թղթերդ չպիտի փչացնես, չպիտի անմտորեն լրացնես բաց մնացած տեղերը, որ ժամանակին գրվելու արժանի համարված մարդկանց «ստորությունները» ավելացնել կարողանաս, չպիտի հոգիդ քայքայողներն ու ուղեղդ սղոցողները վնասեն առողջությունդ, եթե դրանց փոխարեն դու ունես շատ ավելի լավ ընտրություններ, նույնիսկ ոսկե միջին՝ Ինքդ…

Ժամանակի ընթացքում հասկանում ես, որ քեզ մնում ես միայն դու, որ քեզ ոչ ոք այդքան հարազատ չէ, ինչքան դու… Հասկանում ես, որ  մարդիկ միշտ էլ ճարպկորեն թաքցնում են իրենց կեղտոտ դիմակները, որ բոլորի աչքին լավը երևան, որ զզվելու աստիճան քծնում են…

Ու այսքանից հետո քեզ մնում է միայն առանձնանալ ինքդ քեզ հետ, ինքդ քո դեմ ու բացել բոլոր անպատասխան հարցերի հանգույցները…

Պետք չէ զուր վնասել սեփական նյարդերը մարդկանց բթամտությունն ու կոպտությունը վերացնելու կամ գոնե քչացնելու համար, չարժի գիտակցորեն անցնել հիշողության քամոտ ծովով, քանզի քեզ համար արդեն նախասահմանված մի օրենք կա, որ պիտի մշտապես կրես ու ամբողջ ուժով պինդ պահես, որ կյանքիդ ուղեկիցը լինի, որ ժամերդ հավերժ ծիծաղեն, որ քո նոր կյանքի ջրերում արևը իր ջերմ ձեռքերը լվանա…

shushan stepanyan portret

Փայլուն աչքերով իմ սիրուն պապը

Վաղուց է, ինչ չեմ գրում, բայց երևի թե հիշում եք, որ տանել չեմ կարողանում բաժանումները, հրաժեշտները՝ ծանր ու կոկորդդ անզուսպ լացով խեղդող: Ոչինչ չի փոխվել. ես էլի նույնն եմ, ու ինձ բնորոշ հույզերս ինձ հավատարիմ են դեռ: Էլի չեմ սիրում բաժանումներն ու ավելի այն բաժանումները, որ խլում ու տանում են, տանում գուցե երկինք, գուցե դրախտ, կամ ծաղիկներով լի մի այգի, մի տեղ, որտեղից ֆիզիկական գոյությունդ հեռանում է կարոտդ առնելու պինդ կապից:

Վաղուց չեմ գրում, ու երևակայեք, թե ինչքան զսպված հույզեր կան սրտումս, ինչքան մտքեր, որ հիմա փորձում եմ մի կերպ իրար գլխի բերել ու գրել: Գրելն ինձ օգնում է, անկեղծ: Ու ես գրում եմ ոչ թե, որ ապացուցեմ իմ՝ գրելու, բառերն իրար կապելու ձիրքը ու ապրած դժվարությունների ծանրությունը, այլ գրում եմ, որովհետև ինչ-որ բանի, ինչ-որ մեկի մասին գրել, վերջացնելուց հետո ներսս թեթևանում է հենց այն թեթևությամբ, որ զգում եմ երկար ժամանակ աղոթելիս կամ եկեղեցուց դուրս գալիս: Չհարմարվեցի, չընկալեցի բաժանումները մինչև հիմա ու առավել ևս հիմա: Չվարժվեցի բաժանումներին անգամ այն դեպքում, երբ կարոտս առնելու տարբերակ միշտ կար: Ամեն անգամ, երբ իմ սիրած մարդկանց պիտի հրաժեշտ տայի, նորից հանդիպելու մեծ սպասումով ու պարտադիր պայմանով, անզուսպ լացում էի ու մի կերպ էի ինձ հավաքում:

Պապս՝ գյուղի պապս, որ ինձ համար ամեն առումով մարդ էր ու իր ապրած կյանքով տեղով մեկ մի ամբողջ կյանք, հիմա չկա: Շատ ժամանակ չեմ էլ գիտակցում գրածիս իսկությունը, հավատացեք:  Ես, որ միշտ վախեցել, միտքս փախցրել եմ նման պահերին ինձ պատկերացնելուց, ես, որ պատճառ էի փնտրում, որ սկսեմ հուզվել, հիմա լացել չգիտեմ. մի տեսակ սառը գիտակցում կա, որ  ստիպում է համակերպվել, ու ես պարտավորված եմ ինձ մեծ, գիտակից մարդու պես պահել, ինչքան էլ որ ներսում ես այն մարդն եմ, ով կորցնել չգիտեր, ով միշտ հեքիաթ էր համարում կյանքը: Թող ինձ ոչ մեկը չփորձի համոզել, որ կորստին սփոփանք կա, կամ որ լայն ժպիտով դեմքը չի կարող ներսից խեղդվել:

Տասնինը  իմ սիրած թիվն էր: Հիմա չկա ոչ տասնինը թիվ և  ոչ էլ օր. պապս մի ամիս առաջ տասնինի կեսգիշերին սառը ջուր ուզեց, հագեցրեց ծարավն ու գնաց իմ պատկերացրած, ֆիլմերում տեսած ու գլխումս երևակայած ճամփով՝ լուսավոր ու մաքուր մի ճամփով, ինչպիսին հենց ինքն էր ու իր ապրած ութսունմեկ տարիները:

Երբ որ ինչ-որ բանից բողոքում էի, հուզվում, նեղվում, սկսում էր իր դժվար մանկությունից կտոր-կտոր պատմություններ պատմել ու ջղայնանում էր.

- Հերիք ա, ա՛յ Շուշան, սու՛ս կաց…

Չէր սիրում, որ լացում էի, որ տան մեջ արագ-արագ էի քայլում ու որ մի րոպեում մի լեցուն աման կոնֆետները խժռում էի: Ինքը ամեն ինչում զուսպ էր, զուսպ էր իր ապրումներով ու իր տեսած անտանելի կորուստներով: Մեզ էլ ուզում էր, որ զսպված ու կշռադատված լինենք ամեն ինչում:

Քո մասին անվերջ կարող եմ գրել, պա՛պս, ամենասիրուն, փայլուն աչքերով պապս, կարող եմ անվերջ գրել ու նույն հիացմունքով բոլորին պատմել քո տեսակի մասին:  Ինչ-որ տեղ հիմա հանգիստ եմ, որ միշտ ասել եմ, թե քեզ ինչքան եմ սիրում, միշտ ուժեղ ու պինդ գրկել ու բոլորից շուտ առաջինը ես եմ քեզ համբուրել: Հանգիստ եմ, որ ասել եմ, թե ինչքան եմ հպարտանում քո անսպառ աշխատասիրությամբ, մեծահոգությամբ ու ապրածդ կյանքով:

Երազիս հաճախ ես գալիս ու ամեն անգամ իմ սիրած ձևով ես ինձ ժպտում: Գալիս ես, որ ավելի քիչ կարոտեմ քեզ:

Տասնինը էլ չեմ սիրում ու հիմա, ի զարմանս ինձ, սպասվածից ավելի ուժեղ եմ. պապս, որ  ամենաուժեղ կարոտս ու ամենամեծ անկումս դարձավ, ինձ ուժեղ դարձրեց: Քո մասին անվերջ կարող եմ խոսել ու խոսելու եմ քո մասին պատմություններ գրելով:

Դու միշտ ներկա ես ու սրտիս մեջ, փայլուն աչքերով իմ սիրուն պապ:

Mariam Abrahamyan

Արի ծանոթանանք

Իսկ երբևէ կարդացե՞լ ես մի նյութ, որը  դանդաղ կամ մեծ արագությամբ կսիրահարվի ընթերցողին։ Գուցե սկսես կարդա՞լ: Տեսած կամ լսած կլինես, որ ընթերցողը սիրահարվի կարդացածին, բայց իմն ուրիշ է:
«Բարև, ընթերցող: Անունս Նյութ է, ու ես քեզ սիրում եմ»:
Մտածում էիր, թե այսպե՞ս պիտի սկսվի: Սխալվեցիր: Սա էլ հո մարդկանց նման դատարկ ու փուչ չէ՞, որ մի «սիրում եմ քեզով» սեր խոստանա:  Առհասարակ գրված խոսքերը փուչ չեն լինում։
Ի՞նչ ես կարծում, գրածս ինչի՞ մասին է լինելու. սիրո՞, հավատարմությա՞ն, սպասումի՞, թե՞ կարոտի… Իսկ եթե դո՞ւ էլ սիրահարվես խոսքիս:
Սիրելի՜ս, իսկ ի՞նչ կուզեիր տեսնել իմ՝ գրվածքիս փոխարեն. ամրակազմ, գեղեցիկ, բարձրահասակ, կանաչաչ մի երիտասարդի՞, թե՞ նուրբ, սլացիկ մարմնով, սևաչ ու սևահեր չնաշխարհիկ մի աղջկա: Պատկերացրու ինչպես սիրտդ է ուզում, ես քո մտքի իդեալն եմ: Գրածս, ավա՜ղ, հերոսներ չունի: Ես ու դու ենք: Միա՜յն… Գուցե դա լավ է. Խանգարող ու նախանձող աչքեր չկան։
Արի էսպես անենք. ես դառնամ նախադասություն, դու՝ իմ ենթական, ստորոգյալն էլ թող միայն ու միայն անկեղծ սիրելը լինի:
Մի քիչ ռոմանտիկանա՞մ: Միգուցե ժամանակն է, որ ասեմ, թե սիրում եմ, կամ հավանում, կամ էլ ՝ ինձ դուր ես գալիս: Չնայած իմ սերն անկեղծ է, ոչ մարդկային. էսպիսի բառեր պետք չեն: Մարդը մեր ժամանակներում ուրիշ է: Ինքն իրեն չի հասկանում, նույնիսկ սեփական սխալների համար ինքնաքննարկմանն է անդրադառնում:
Լավ, արի փոխենք թեման:

-Դուրս գա՞նք զբոսնելու։
-Չէ՜, ցուրտ է։
-Կտաքացնեմ…
-Կտաքանա՞մ…
-Բա ինչ, գնացինք…

Կարծես այդքան էլ ցուրտ չի, եղանակն ինձ հետ զինադադար է կնքել: Գրվածքների բախտը երևի հաճախ է բերում, չէ՞ (թեկուզ միայն նրա համար, որ քեզ պես խենթերը ինձպեսների հաճախ են սիրահարվում):

Իսկ մարդու բախտը լավագույն դեպքում եղանակի հարցերում կամ քննական տոմսերում է բերում:

nina arustamyan

Ժամանակ կար

Ժամանակ կար, երբ անհոգ էինք՝ ես, քույրս, եղբայրս, բոլորս։

Ժամանակ կար, երբ փոքր էինք ու այնքան անպաշտպան․․․

Ժամանակ կար, որ կարող էինք լացելով հասնել նրան, ինչին ուզում էինք՝ այ, օրինակ, խանութում դրված գեղեցիկ տուփով քաղցրավենիքին, որից ձեր տանն էլ կար: Ուղղակի խանութինը լավն է, իսկ տուփը ավելի գեղեցիկ։

Ժամանակները արագ-արագ առաջ են գնում, իրենք էլ չհասկանալով, թե ինչու են այդքան շտապում, եթե իսկապես շտապելու տեղ չունեն։

Փոքր հասակում մտքովս չէր անցնի, որ հնարավոր է` գա մի պահ, երբ ընտանիքով տեղափոխվենք ինչ-որ ուրիշ տեղ ապրելու։ Վիճում էի ինքս ինձ հետ, որ քաղաքում ավելի լավ է, կյանքը ավելի ուրախ, բայց․․․

Երբեմն մեր սպասումները չեն արդարանում, ոչ նրա համար, որ մենք չենք ուզում, այլ նրա համար, որ ժամանակի ընթացքում տեղի ունեցածը սկսում ես ավելի խորը քննել, սկսում ես հասկանալ ծնողիդ, երբ ասում էր․

-Կաշխատես ու կհասկանաս, որ էդ 10 դրամն էլ ա փող․․․

Էդ 10 դրամը․․․

Մեծանում ենք մենք, ու ամեն տարի մեր ծննդյան օրը մեզ համար հրաշալի է, մեզ համար դա մեր օրն է: Ու ամեն անգամ տորթի մոմերը փչելուց մենք պահում ենք մի երազանք, որի ի կատար ածվելը ամենից շատն ենք ուզում։

Ու մի քանի օր հետո հասկանում ես, որ իրականում դու ամեն ժամ ու ամեն օր էլ ավելի շատ բան ես հասկանում, քան օրինակ,  երեք տարի առաջ։ Զգում ես, որ փոքր տարիքում քո նվնվալը անտեղի էր, քանի որ մեծ հասակում նվնվոցդ կթվա թուլության ու անպաշտապնության նշան: Բայց չէ, մենք ո’չ թույլ ենք, ո’չ անպաշտպան։

Մենք ամեն լավից ու վատից հետո, սկսում ենք մի քիչ ավելի խորը նայել հաջորդ լավին ու վատին, սկսում ենք ամեն մի իրավիճակի շուրջ երկար մտածել ու մտքում միշտ ընտրություն կատարել. ո՞րը:

Փոքր տարիքում ցանկությունները շա՜տ են, առաջնահերթ ցանկությունը շուտ մեծանալն է` չգիտակցելով, որ մեծերի աշխարհում ամեն բան այլն է. հույզերը, սպասումները, ամեն ամեն բան այլ է։ Մեծ հասակում քո ուղեղում հոսող տարատեսակ մտքերից դու նորից քայքայվում ես, քանի որ չես էլ կարող նվնվալ, քանի որ դու ուժեղ ես, դու իրավունք չունես թուլանալ ու ամեն անգամ երազում ես փոքր լինելու մասին, որ գոնե նստեիր հայրիկիդ ուսերին, որ գոնե մայրիկիդ փեշից քաշեիր, ասեիր․ «Էս սիրուն տուփով քաղցրավենիքն եմ ուզում»…

Մեծանում ենք, ու ամեն տարվա մեր տորթի մոմերը փչելուց մենք երազանք ենք պահում, որ գոնե հինգ րոպե փոքր լինեինք, ու երազանք, որ մեծ հասակում իրականանան բոլոր սպասումները մեծերի աշխարհում։

Մեծանում ենք․․․

armine karapetyan

Ամանորյա միապաղաղություն

Նոր Տարիները գնալով միապաղաղ են դառնում: Չէ, ես նկատի չունեմ ողջ տարին, այլ հենց այդ մեկ օրը, որին միշտ հրաշքներ ենք վերագրել:

Մեր դպրոցի ամանորյա միջոցառումների ժամանակ ես լսում կամ ասում էի, որ 12-ի զարկելուն պես պիտի երազանք պահես, այն ամենանվիրականը, ու ամբողջ սրտով հավատաս, որ կիրականանա:

Նոր Տարին սովորական տոն դարձավ, երբ մենք դադարեցինք հավատալ Ձմեռ պապիկի գոյությանը, սովորական դարձավ, երբ հասկացանք, որ մարդիկ իրար բարին կամենալու փոխարեն հաշվում են սեղանին դրված ուտելիքների քանակը: Ամանորը դադարեց լինել արտասովոր տոն, երբ սկսեցինք երազանքներ չպահել, որովհետև դադարեցինք հավատալ: Մի՞թե մեծացել ենք, բայց չէ՞ որ երազանքները տարիք չեն ճանաչում, ու մենք միշտ հնարավորություն ունենք երազելու…

Ամանորը ողջ իմաստով տարին նորովի սկսելու ու մաքուր էջ բացելու հնարավորություն է, բարության, երջանկության, սիրո ու ներման հիանալի առիթ, այլ ոչ թե տասներկուսին հինգ պակաս կիսաթաց մազերով տանեցիներ, ճոխ սեղան՝ բոլորին զարմացնելու համար, հոգնած մամա ու որևէ մարդու տուն գնալու պարտավորվածություն՝ իբր չնեղացնելու համար: Ու այս չակերտավոր Ամանորից մենք ոչինչ չենք ստանում, մեր սրտերի ջերմությունը գոնե մի քիչ չի ավելանում, որ այս սաստիկ ձմռանը դիմանանք: Մենք օրերն ավարտում ենք, հոգնում, բարկանում… Ու մեզ էլի ոչինչ չի մնում, բացի թթված տարատեսակ աղցաններից ու այն երշիկ-բաստուրմայից, որ պատրաստվում են ձվածեղ դառնալ:

Ամանորի իմաստը այդ ամենի մեջ չէ: Ես երբեք չեմ փոխի ոչնչի հետ այն զգացումը, որն ունենում եմ, երբ հետհաշվարկ ենք անում ու սպասում զանգերի ղողանջներին:

Հուսամ այս ամենը տարիների ընթացքում իր դիրքերը կզիջի ու մենք ամանորին երջանիկ կզգանք ոչ թե նրա համար, որ մեր սեղաններին ասեղ գցելու տեղ չկա, այլ նրանից, որ մեր հոգիների ջերմությունը կտարածվի ամենուր ու սեր կճառագի բոլորիս սրտերից:

Շնորհավո՜ր Նոր Տարի, իմ սրտաբաց, հյուրասեր հայ ազգ, թող քո երկինքը միշտ խաղաղ լինի, իսկ ամանորներդ՝ միշտ երջանիկ։

Իմ «Տարվա մարդը». Դու կհաղթես, Արմեն

sevak mirabyan

Մեր շրջապատում այնքա՜ն շատ են մարդիկ, որոնց լավ թե վատ առումով կարող ենք «Տարվա մարդ» համարել։

Տեսնո՞ւմ եք այն սև վերարկուով տղամարդուն, ա՛յն, որ անկյունում ճգնում է ծխախոտ կպցնել իր երեքամյա որդուն գրկած․ տիպիկ  հայկական կերպար է, իսկական հայր, ով տարիներ հետո որդուն դնգստելու է ծխելու համար։ Բայց մինչ այդ նա իր շրջապատում սիրված ու հարգված մարդ է։ Հարցրեք ընկերներին, իրենց բակի ջահելությանը, բոլորը նրան լավագույն հատկանիշներով կնկարագրեն՝ իսկական «Տարվա մարդ»։

Էս էն մարդն է, ով միշտ ընկերների մոտ գլուխ է գովել, որ իր առաջնեկը տղա է, բա…  Չէ՞ որ հայ տղամարդու առաջնեկը պետք է արու զավակ լինի, թե չէ` ի՞նչ աղջիկ: Լավ․․․ Աղջիկն էլ հետո, տղայից հետո․․․ Ծերության ժամանակ «ջուր տվող էլ է պետք»։

Բոլորը նրան իսկական լավ տղա գիտեն, սիրող ամուսին, հոգատար հայր, բայց ոչ ոք չի էլ մտածում, թե քանի անգամ է կնոջը ուղեկցել հիվանդանոց՝ աբորտ անելու․․․ Կարևորը ինքը հեղինակություն է շրջապատում։

Բա համացանցի մյուս կողմում նստած, 25 տարի Ռուսաստանում բնակվող, Նիկոլին գովերգող մեկնաբանություններ գրող, մյուսների «տերը թաղող» հայրենասեր մորաքո՞ւյրը… Մի հերոս էլ ինքն է։

Ախր, ինքը շատ հայրենասեր է, չե՞ք տեսնում, համացանցում ամբողջ օրը հայրենիքի բարգավաճման մասին է գրում, մտածում, տվայտվում․․․

Երազում է, որ մի օր Հայաստանը դառնա հողագնդի ամենազարգացած երկրներից մեկը։ Ու ինքը էն կինն է, ով 25 տարի առաջ ստիպեց ամուսնուն երկրից գնալ, որովհետև չէր ուզում, որ տղան ծառայի «էդ անտեր մնացած երկրին»․․․

Չէ՛, ինձ այդպիսի հերոսներ պետք չեն, նրանք իմ տարվա մարդիկ չեն։

Իմ «Տարվա մարդը» փոքրիկ Արմենն է: Նրա նկատմամբ կյանքը դաժան է գտնվել, ու հիմա Արմենը պայքարում է քաղցկեղի դեմ։ Արմենը  ընդամենը 9 տարեկան է, բայց այնքա՜ն հասուն է, այնքա՜ն խելացի․․․

Նա ընդհանրապես չարացած չէ․ ասում է, որ դա փորձություն է, ու ինքը կհաղթահարի այն։

Փոքրիկ մարտիկը ժպիտով է պայքարում։ Հաճախ է ցավը տանջում տղային, փորձում  ծնկի բերել, բայց նա չի հանձնվում, ասում է, որ այս պայքարում  միակ հաղթողը ինքն է լինելու ու չի պատրաստվում մորը մենակ թողնել, ինչպես տարիներ առաջ հայրն էր լքել նրան։

Արմենը սիրում է նկարել։ Նրա նկարներում միայն պայծառ գույներ են։ Երփներանգ ծաղիկներ ու արև՜, արև՜․․․

Ամենից շատ մայրիկին է սիրում, ուսուցչուհուն ու․․․ բուժող բժիշկներին։ Հավատում է բոլորին, գիտի, որ մի օր Նարեկի, Արայի, Մհերի, Սուրենի, բոլորի հետ ֆուտբոլ է խաղալու, սար բարձրանալու ու դատավոր է դառնալու, արդարամիտ և խելացի դատավոր։

Իսկ մինչ այդ դպրոցն ու դասարանցիները, ողջ համայնքը գումար են փոխանցում նրա մայրիկի հաշվեհամարին։ Արմենին արտերկիր կտանեն ու․․․

Նա է իմ «Տարվա մարդը»` քաջ ու անվախ Արմենը։

Գիտեմ, նա կիրականացնի իր երազանքը, նաև մեր երազանքը։

Երազում ենք նրան առողջ տեսնել:

Նա չի ծխի, վատ սովորություններ չի ունենա, և․․․ 6 աղջիկ կունենա․․․

Իմ «Տարվա մարդը». Պապիկս

Syuzanna Babayan

Մարդ, ում մասին կարող եմ անվերջ շարադրել, խոսել նրա լավագույն հատկանիշներից ու չկարողանալ ավարտել դրանց թվարկումը։ Մարդ, ով ինձ սովորեցրեց, որ այս կյանքում յուրաքանչյուր ոք միայնակ է. չկան ընկերներ, չկա վստահություն, կա միայն սեր, մի մաքուր սեր, որն էլ որոշիչ ուժ հանդիսացավ նրա գովասանքներով լեցուն ապագայի ստեղծման գործում։

Պապիկս այն մարդն է, ով ինձ նախատելու փոխարեն ճիշտ ուղի է ցույց տալիս, այն մարդն է, ով միշտ կողքիս կանգնած է և պատրաստ է բռնել ձեռքս նույնիսկ այն ժամանակ, երբ բոլորը երես կթեքեն ինձանից։ Ես կարծես նրանից պոկված մի մասնիկ լինեմ։ Այն, ինչ նրա համար կատարյալ է, կատարյալ է նաև ինձ համար։

80֊ամյա պապիկս՝ Էնգելս Թումանյանը, 10 տարեկանում զրկվել է հորից։ Բայց ուժ է գտել իր մեջ և ոտքով կտրելով տասնյակ կիլոմետրեր՝ գնացել է հարևան գյուղի դպրոցը։ Վերջինս ավարտելուց հետո սովորել է ուսումնարանի շինարարական բաժնում։ Զբաղեցրել է հսկիչի պաշտոն՝ էլեկտրացանցում։ Մասնակցել է Երևան֊Կապան գլխավոր մայրուղու շինարարական աշխատանքներին որպես տեղամասի պետ և շինարարական աշխատանքները սահմանված ժամկետից շուտ ավարտելու համար արժանացել է գովասանքների։ Նրա գլխավորությամբ են կառուցվել Գորիսի (Խոտ֊Շինուհայրի տարածքում գտնվող) օդանավակայանը և Դավիթ Բեկի ջրամբարը։ Պապիկս մինչև հիմա էլ ջանասիրաբար աշխատում է որպես Դավիթ Բեկի ջրամբարի տնօրեն։ Կարծում եմ նրա մասին խոսելիս յուրաքանչյուր սյունեցու աչքերում փայլ է հայտնվում։ Այնքա՜ն մեծ ոգևորությամբ է պատմում պատերազմի տարիներին կատարվածի մասին, կարծես այդքան փորձությունների միջով նա՛ չի անցել, այնպիսի սարսափելի րոպեներ է հիշում, որոնց մասին հիմա միայն ծիծաղով է պատմում։ Պապիկս պայքարել է թշնամու դեմ՝ պաշտպանելով իր հարազատ Նոր Առաջաձոր գյուղը։

Պապիկս, որ այսքան դժվարություններ է տեսել, բայց երբեք չի կորցրել իր մարդկային արժանիքները և ծառայել է հայրենիքին անդավաճան, արժանի է «Տարվա մարդ» կոչմանը։

Շնորհակալ եմ, որ ունեմ Քեզ։

Anahit Badalyan

ԵրՋԱՆիկ հայերեն

Հայերենը սիրուն է այնքան, ինչքան արևը՝ մի շաբաթ տևած տեղատարափ անձրևից հետո։ Հարուստ է այնքան, ինչքան խոշոր երկրների տնտեսությունները կարող են լինել։ Անսահման է այնքան, ինչքան․․․ Անսահմանությունը չեն համեմատում․․․

Հայերենի մայրենիությունը ավելի ուժեղ եմ սկսել զգալ այն ժամանակվանից, երբ անգլերենը դարձավ բարևելու ու բարի գիշեր ասելու լեզու, իտալերենը՝ շաբաթը երեք անգամ պարտադիր ուսուցանվող դպրոցական առարկա։ Հայերենը մնաց ամենաթանկերին բարևելունն ու ամենաիսկականը արտահայտելունը։ Մնաց ամենահոգնած ու անտրամադիր պահերին երգերով բուժելունը, մնաց ամենաուրախ րոպեներին հնդկացի ընկերուհուս հետ շախով-շուխով պարելունը։ Հայերենը մնաց ու մնալու է․․․ Մնալու է, որովհետև էն լեզուն է, որի միջոցով պատկերվում է կյանքը՝ իր բոլոր հանելուկներով: Պատկերվում է՝ բառերի, արտահայտությունների ո մտքերի մեջ թաքնվելով։

Հայերենում ասում ենք՝ ամեն ինչ անցավ, ամեն ինչ լավ է։ Անցնելը անցյալ ժամանակով դնելիս ժխտում ենք ցավը, հերքում ենք դրա գոյությունը, անՑԱՎ ենք սկսում ապրել։ Ամեն ինչ անցնում է, որովհետև մենք հավատում ենք անցավ կյանքին։ ՀաՎԱՏ-ի միջոցով համարձակություն ենք դրսևորում՝ երես առ երես բախվելու վատին, չարին, բացասականին, ընդունելու ոչ դրականը, ոչ լավը։ Հավատ ենք դրսևորում ամենավատի, ամենաանհույսի հանդեպ անգամ ու ժպտում ենք՝ մեր միջի լույսը պահպանելու համար։ Ժպիտի մեջ էլ պետք կա, ժՊԻՏԸ հարկադրանք է ներառում, ասում է՝ «պիտ ժպտանք»։ ԾիծԱՂ-ի մեջ էլ աղ կա, որովհետև անհամ ու անալի է ճաշն առանց աղի։ Նույնպես անիսկական է այն ծիծաղը, որը նոր կամ գուցե վաղուց չորացած արցունքների աղը չի կրում իր մեջ։

Մենք հավաՏԱԼով սեր ու ջերմություն ենք տալիս ոչ միայն մեզ, այլ նաև մյուսներին։ Իսկ տԱԼԻՔ-ը փոխանցվում է դիմացինին մի անտեսանելի, չերևացող, բայց սիրառատ ալիքի միջոցով․ աԼԻՔ, որը լիքն է անկեղծությամբ, հույսով ու հավատով։

Մենք չենք կարող առՈՂՋ լինել առանց ողջամիտ որոշումների, խոհերի ու հայացքների։ Տանիք կա նույնիսկ անտուն մնացած, բայց իրարով ապրող ու իրար սիրող ընՏԱՆԻՔների գլխին, իրար մեջ իրար գնահատող ընտանիքների գլխին։

Պարտություն կա ամեն հՊԱՐՏՈՒԹՅԱՆ մեջ էլ։ Բայց դա Հոժար պարտություն է, Հ-ով սկսվող պարտություն։ Այն պարտությունն է, որը գիտակցված է, որոշված ու ընտրված։ Միայն կամքով ուժեղներին բնորոշ պարտությունն է դա․ բոլոր պարտություններից ամենագեղեցիկը։ Բայց մենք դժվար ենք համակերպվում պարտություններին։ Իսկ գիտե՞նք՝ ինչն է դժվարը։ Մենք հերքում, ժխտում ենք վար ու ներքև իջնելը, հրաժարվում ենք, դրա համար դժՎԱՐ է դառնում ամենը, հետո էլ ասում ենք թե՝ դժվարաՑԱՎ։ Ցավեցնել է սկսում դժվարությունը, ցավեցնել ենք սկսում ինքներս մեզ՝ վար չընկնելու դժկամությունը պինդ բռնած։ Բանն այն է, ախր, որ չգիտենք էլ՝ ինչ է ներքևում, միայն գիտենք՝ ցած է։ Բայց մոռանում ենք մեկ-մեկ, որ ամենավեհ գագաթներն անգամ հասնելուց հետո վերջում ասում ենք՝ բարձրաՑԱԾ ենք։

Էսպես դժվարություններից վախենալով, հպարտությունն էլ որպես պարտություն ընկալելով՝ մեկ-մեկ տարակուսում ենք իսկական երջանկության մեջ։ Բայց գաղտնիքը երջանկության հենց իր մեջ է, ջանասիրություն է պետք՝ երՋԱՆիկ լինելու համար։ Պետք է ջանք թափել, հավաՏԱԼ, դժՎԱՐանալ, ծիծԱՂել ու վերջում գտնել, հասնել երՋԱՆկությանը։ Պայքարել է պետք երջանկության հասնելու համար։ Իսկ պայՔԱՐելիս պիտի գիտակցել, որ ծանր կարող է լինել պայքարն այնքան, որքան ժայռերից պոկված քարերն են լինում երբեմն։ Բայց ուժեղ պիտի մնալ, պինդ ու չհանձնվել երբեք։ Հանձնվելիս գիտե՞ք՝ ինչ է լինում։ Մենք Համաձայնում ենք մեր անձը տալ․ հԱՆՁնվում ենք հոժարակամ կերպով։ Էդպես չպիտի լինի․ երկու Հ-երից մեկը պիտի ընտրես՝ կամ հՊԱՐՏ ես, կամ հԱՆՁնվող․ հպարտները չեն հանձնվում։

Բայց դե գուցե ասես՝ մարդիկ տարբեր են, տարբեր են և կյանքերը։ Իսկ ի՞նչ է տարբերը։ Կազմությամբ պարզ ածակա՞ն։ Չէի ասի։ Կասեի՝ բայ է «տարբեր»-ը, ու դեռ ավելին՝ հեչ էլ պարզ չի, կարգին էլ բարդ է։ Մենք տանում-բերում ենք մեր բնավորության գծերը, մեր մտքերը, որոշումները ու ինքներս մեզ այնքան, որ ստեղծում ենք մեզ՝ որպես առանձին ու տարբեր մեկը։ Մենք կորցնում ենք մեր նմանությունը աշխարհի հետ։ Դառնում ենք մերը, մեր ստեղծածը։ Տարբեր ենք մտածում, տարբեր ենք նայում իրավիճակներին, տարբեր ենք ծիծաղում, լսում, արձագանքում, զգում․․․ տարբեր ենք սիրում։ Բայց նման ենք դառնում, երբ խոսքը հասնում է մեր հարազատներին։ Իսկ ովքե՞ր են հարազատները։ Հարազատն էլ, տարբերի պես պարզ բառ է ըստ Աճառյանի։ Ինչքա՞ն բարդ է, չէ՞, ամեն պարզություն։ ՀԱՐաԶԱՏԸ այն մեկն է, որ մեր կողքին է, կցված է մեզ՝  հարելով մեզ։ Բայց և այնպես, զատ է մեզնից, անջատ է մեզնից ու մեկ-մեկ՝ հեռու։ Մի ուրիշն էլ կասի՝ հարազատը մեզնից հարատև զատված է։ Հնարավոր է, գուցե: Մենք ամենաշատը կարոտում ենք նրանց, ովքեր հեռու են․․․ Ուրեմն՝ մենք միշտ կարոտում ենք մեր հարազատներին․ նրանց, ովքեր մեզնից հավերժ զատված լինելով՝ հարում են մեզ ներսից․․․

Ու վերջապես, տխուր հնչի գուցե, կամ էլ դաժան մի քիչ, բայց սԻՐտն էլ մի իր է, մեր մյուս իրերի նման հատուկ խնամք պահանջող ու մի քիչ բծախնդիր։ Սիրտն էլ պետք է մաքրել, հավաքել, դասավորել կոկիկ ու սիրուն, պետք է գրքեր նվիրել սրտին՝ խոհարարական բաղադրատոմսերի կամ գուցե Վարդգես Պետրոսյանի գրքերից։ Սրտում էլ պետք է մի արևոտ կիրակի մաքրություն անել, միացնել Հախվերդյանի «Բարի լույս, տիկին Արուսն» ու սրբել փոշիները սրտի։ Եվ պիտի զգույշ ընտրել, թե որտեղ ու ոնց պետք է դնել սիրտը, պիտի զգույշ անցնել այն պահարանի կողքով, որի վրա սիրտն է դրված․․․ Պիտի այնպես անել, որ չկոտրվի հանկարծ: Թեկուզ հենց նրա համար, որ տարբեր է սԻՐտը մյուս իրերից․․․Դրանից երկրորդը խանութներում չեն վաճառում:

Շնորհակալ լինելու մասին

Էս անգամ է՛լ ավելի հետաքրքիր ստացվեց։ Հիմա՝ թռիչքիցս երկու ժամ առաջ, արդեն պատրաստ, դասավորված ճամպրուկիս դիմաց նստած, ուզում եմ գրել երախտագիտության մասին։

Օրեր առաջ հին դպրոցիս իմ ուսուցիչներից մեկն ինձ նամակ ուղարկեց․ իրար հարևանությամբ կոկիկ շարված անգլերեն գրքերի լուսանկարներ էին։ Արդեն հասկացա, գրքերը հասան նաև ի՛մ դպրոց։ Գլենդելի Կրթաշրջանի ՖԼԱԳ ծրագրի նախաձեռնությամբ և «Մանանա» կենտրոնի հետ համագործակցությամբ ու ջանքերով մեծ թվով անգլերեն գրքեր են հասել թե՛ իմ նախկին դպրոցին, թե՛ Սյունիքի մարզային գրադարանին, թե տարբեր մարզերի այլ դպրոցների:

Ընկերներս (ավելի պաշտոնական ասած՝ կոլեգաներս), որոնց դպրոցներ նույնպես հասել են գրքերը, գրել են իրենց զգացողությունների, տպավորությունների  մասին։ Ես էլ եմ ուզում իմով կիսվել։

Կապանից, դեռ ավելին՝ Հայաստանից հեռու ապրելով՝ էլ ավելի շատ եմ ուզում մտածել, որ քաղաքիս, երկրիս համար արժանի քաղաքացի եմ։ Ավելի հաճախ եմ ուզում զգալ, որ ինչ-որ բանով կարողանում եմ մի դրական փոփոխության առիթ հանդիսանալ։ Նախ՝ գրադարանավարների, հետո արդեն՝ ուսուցիչներիս ոգևորված ու անակնկալի եկած նամակները ստանալուց հետո ինչ-որ խառը, մի քիչ փշաքաղեցնող բան զգացի։ Էնքան ուրախ էին, էնքան շնորհակալ։ Եվս մի անգամ ուրախ ու հպարտ զգացի, որ 17-ի թղթակիցներից եմ, որ «Մանանայի» հետ համագործակցության հասուն պտուղերը քաղելու հնարավորություն են ստացել նաև ինձ համար շա՜տ կարևոր հաստատությունները։

Ես մեր մարզային գրադարանում եմ մեծացել։ Առաջին դասարանից մասնակցել եմ մեծ ու փոքր բոլոր միջոցառումներին, ասմունքել եմ, երգել, պարել, դաշնամուր եմ նվագել ու հետո արդեն սկսել եմ վարել այդ միջոցառումները։ Դպրոցս փոքր է, շա՜տ փոքր, երևի քաղաքի ամենափոքրը։ Թվով մոտ 30 աշակերտ կա, բայց թվանշանով նկարագրել չկարողանալու չափ ջերմություն, հոգատարություն, կարեկցանք ու հարգանք։

Էստեղ գալով, բնականաբար, ավելի քիչ եմ այցելում գրադարան, դպրոցս քաղաքից մի փոքր հեռու է, ձմռանը՝ բավականին դժվար հասանելի, իսկ ամռանը վերադառնալիս արդեն արձակուրդներ են։ Չեմ հասցնում «մարդավարի» կարոտս առնել, տեսնել, խոսել։ Բայց շնորհակալ եմ՝ ինձ տված ջերմության ու մտերմության համար, իմ հանդեպ դրսևորած հավատի, վստահության ու հպարտության համար։ Ու թող էս գրքերը լինեն էդ շնորհակալության գեղեցիկ դրսևորումը։

Իսկ մյուս, ամենամեծ շնորհակալությունս «Մանանայինն» է։ 17-ին թղթակցելու մեծաքանակ առավելություններից մեկն էր էս հնարավորությունը։ Հնարավորություն՝ էսքան հեռավորության վրա ինձ հարազատ հաստատություններին երախտիքս հայտնելու։

Իսկ հիմա, շնորհակալության ու գոհունակության էս գեղեցիկ նոտայի վրա, ճամպրուկս վերցնեմ ու գնամ կանգառ․․․ Ուշանալ չկա․․․ Տուն եմ գալիս․․․