Անընդհատ ճանապարհներ, անընդհատ նայում ես նույն սևամոխրագույն հարթ մակերևույթին և միշտ երազում, թե երբ է այն վերջանալու, երբ  վերջապես    չես տեսնելու շարունակությունը:

Ապրելով գյուղում, ամեն օր դասերից հետո գնում եմ Սիսիան. իմ կյանքի ամենամեծ երազանքը` համալսարան ընդունվելը, իրականացնելու համար: Այնտեղ են ապրում մեր տարածաշրջանի լավագույն կրկնուսույցները:

Ուրիշ կերպ չեմ պատկերացնում ինձ. միշտ սոված երրորդ հարկից մինչև առաջին հարկ տևող մեկ րոպեանոց ճանապարհը մեկ վայրկյանում, պայուսակս արագ գցելով ու սեղանի գրքերն էլձեռքիս, կիսահագնված արագ իջնելու տեսարանից բացի:

Իջնում եմ աստիճանները  ու վազելով մտնում  մեքենան, փնտրում իմ պանիր- հացը, և մինչև գյուղից դուրս գալը վերջացնում այն: Ու քառասունհինգ րոպե մեքենայի մեջ նստած, մինչև գյուղից Սիսիան հասնելը, ես չունեմ ոչինչ անելու.  պետք է նայեմ այդ սևամոխրագույն հարթությանը:

Բայց սա միայն սկզբում:

Մենք գնում ենք, գնում ու միշտ մտածում հասնելու մասին: Բայց երբեք չենք հասկանում, որ այդ սևամոխրագույն հարթության շուրջը ավելի հետաքրքիր լիքը բաներ կան; Իմ ճանապարհը անցնում է Դավիթ Բեկի բերդի, Որոտնավանքի, Ուրուտում գտնվող հրաշալի ժայռի, Շամբի լճի ու այնպիսի հետաքրքիր ժայռերի կողքով, որոնց այնքան եմ նայել, որ նրանք դարձել են իմ կատուն, շունը ու այսպիսի լիքը կենդանիներ, որոնց ես նմանեցրել եմ ճանապարհի ժայռերը:

Հիմա ես էլի անցնում եմ այս ճանապարհը, բայց չեմ ուզում, որ այն վերջանա: Ուզում եմ անվերջ նայել իմ ընկերներին, գտնել նոր ընկերներ  և ափսոսում եմ, որ ինձ տասնհինգ տարի էր պետք այս ամենը հասկանալու համար:

Առավոտը բացվեց, եղանակը այդքան էլ տրամադրող չէր, սակայն պայծառ օրը դեռ առջևում էր: Առավոտյան երկինքը ամպամած էր,երևի դա էր պատճառը,որ  քնկոտի տպավորություն էինք թողնում: Սկսեցինք շարժվել օրակարգով: Մեզ տեսնելուն պես մեր դասընթացավարներն ասացին. «Երեխեք, ոնց որ քնած լինեք», և  իր այս դիտողությունը փոխեց բոլորիս տրամադրությունը: Մեր մենթորները  նույնպես շատ լավն են. իրենց կենսախինդ պահվածքով փոխում են մեր տրամադրությունը, կարծես  եռանդ են հաղորդում: 

Շուշանն ու Միլենան լրագրությունից խորհուրդներ տվեցին, պատմեցին իրենց փորձի մասին: Մեզ՝ նոր թղթակիցներիս, սովորեցրեցին, թե ինչպես ավելի հմտորեն զբաղվել ֆոտոլրագրությամբ և լրագրությամբ,  և սա էլ անչափ հետաքրքիր էր:

Օրվա վերջում շարունակեցինք քննարկել ֆիլմերի գաղափարները: Դե չեմ պատմում, որովհետև դուք մի քանի օրից ձեր աչքերով կտեսնեք մեր այս օրերի աշխատանքը,  և  ինքներդ կգնահատեք:

Հետաքրքիր օրեր, որոնք անմոռանալի կլինեն  և կարևոր ազդեցություն կունենան:

Ա՜խ այդ մականունները՝ մեկ տհաճ, մեկ ծիծաղելի, մեկ էլ հաճելի: Համոզված եմ, որ մականուն, կամ ինչպես սիրում են ասել, պիտակ չունեցող մարդ չկա: 

Ես ինքս իմ ողջ կյանքում, միշտ նոր ու մեկը մյուսից խիստ տարբեր, ծիծաղելի և անհավանական (աբսուրդ) մականուններ եմ ստացել: Մանուկ հասակում` Մարտշկա, դպրոցական տարիներին աշխարհագրությունից՝ Մարթոլորտ, երբեմն էլ  կատակով օգտագործում էին տարբեր արտահայտություններ, որոնք սկսվում են «մարդա» բառով. «մարդա մի շիշ», «մարդա 1000 դրամ » և այլն: 8-9-րդ դասարաններում՝Մռդո, Խուան Մարթա, վատագույն դեպքում էլ, Մարտա (հայտնի ֆուտբոլիստուհու պատվին):

Ճիշտ է դպրոցս ավարտեցի` հույս ունենալով, որ մականուններս այլևս չեն հիշվի, սակայն ճակատագրից չես փախչի: Ես այժմ մասնակցում եմ մեդիա ճամբարի, որը կազմակերպում է «Մանանա» կենտրոնը: Այստեղ էլ նոր մականուն ձեռք բերեցի՝  Վարդան, որը առաջացել է իմ Ֆեյսբուքի պրոֆիլի անունից: Որպեսզի խուսափեմ հարյուր անգամ կրկնվող հարցից, թե ինչու է իմ պրոֆիլի անունը Վարդան, կբացատրեմ պատճառն ու պամությունը ամենայն մանրամասնությամբ:

Իմ այժմյան ֆեյսբուքյան էջը երեք տարի պատկանել է իմ հայրիկին՝ Վարդան Մարտինի Մինասյանին, և ահա օրերից մի օր ես ցանկացա ինձ ֆեյսբուքի էջ բացել` հայրիկիս հետևյալն ասելով.

-Պա՜պ, ինձ ֆեյսբուքի պրոֆիլ բաց, էլի, կարիքը շատ ունեմ:

Հայրիկս էլ իր չօգտագործվող պրոֆիլն ինձ տվեց: Քանի որ ես դեռ համակարգչից օգտվելու մեջ այնքան էլ վարժ չէի,  այդպես էլ թողեցի անունը. Վարդան Մինասյան, և միայն այսօր՝ երեսուն րոպե առաջ կարգավորեցի իմ շա՜տ սիրելի ընկեր Լիլիթի օգնությամբ:

Դե ինչ, հուսամ, որ ողջ կյանքում  նորանոր մականուններ կունենամ` մեկը մյուսից զվարճալի անվանումներով ու պատմություններով:

Երեկ գրապահարանումս գիրք էի փնտրում, պատահական տեսա Անրի Վեռնոյի «Մայրիկը» ստեղծագործությունը:  Միանգամից վերադարձա մանկություն, կյանքիս ամենաերջանիկ հատվածը։ Քանի անգամ եմ այդ գիրքը վերցրել ու առաջին բառերից հիասթափված փակել, բայց մի անգամ որոշեցի, որ մինչև վերջ պիտի կարդամ, որից հետո այդ գիրքը դարձավ իմ հավատարիմ ուղեկիցը։

Չգիտես ինչու, սկսեցի ժպտալ, բայց արցունքներս այնքան արագ էին հոսում։ Արդեն 45 տարեկան եմ. ինչքա~ն եմ վախեցել մեծանալուց, փորձել եմ այնպես անել, որ մանկությանս նավակը ինձանից չհեռանա, բայց չեմ կարողացել այն պահել։ Բացեցի «Մայրիկից»  պատահական մի էջ. այնտեղ գրված էր. «Մանկություն` մեծանալու անհագ ցանկությամբ, պատանեկություն` աճող ձգտումներով»: Իրոք, 15 տարեկանում այնքա~ն երազանքներ ունեի, այնքան մանկական նպատակներ, որոնց մի մասին դեռ նոր եմ հասել։ Իրոք, արդեն հայտնի բժիշկ եմ, կատարել եմ ամենամեծ նպատակս՝ հայտնվել եմ «Ֆորբս» պարբերականում, ունեմ իմ հեղինակած գիրքը, որտեղ պատմում եմ իմ մանկության մասին։ Այնքա~ն եմ երազել, որ հասնեմ այս ամենին, բայց հիմա ուղղակի ցանկանում եմ կրկին վերադառնալ մանկություն։ Ցանկանում եմ կրկին լինել միամիտ, բարի, անհոգ, բայց հասկանում եմ, որ կյանքը ամենամեծ հարվածն է ինձ հասցրել. ես մեծացել եմ։ Ամբողջ աշխարհը տեսել եմ, ծանոթացել նոր մարդկանց հետ, ձեռք եմ բերել նոր ընկերներ, հասկացել եմ կյանքի իմաստը, և, ամենակարևորը, հասկացել եմ, որ մենք տարիների ընթացքում կորցնում ենք մեր անհոգությունը, ինչ-որ տեղ նաև մեր Ես-ը: Իսկ ամենավատն այն է, որ ընտելանում ենք ամեն ինչի հետ հարմարվելու մտքին, մինչդեռ մանուկ հասակում ստեղծագործում էինք, փորձում ինչ-որ բան փոխել. գուցե չէր ստացվում, բայց չէինք հիասթափվում, շարունակում էինք գործել, համառորեն որոնում մեր նպատակին հասնելու նոր ուղիներ: Իսկ հիմա արդեն շատ հաճախ ուղղակի լռում ենք, և, ինչպես Անտուան դը Սենտ Էքզյուպերին է ասել. «Մեծահասակները շատ հաճախ մոռանում են, որ ժամանակին իրենք էլ են փոքր եղել»։

Չգիտես ինչու, գրեթե ակամա որոշեցի այս նամակը գրել: Այն գուցե կարելի է նաև կոչել ինքնախոստովանություն, ուղղակի մի պահ հիշեցի, որ մի օր ֆրանսերենիս ուսուցչուհին ասել էր. «Երբ թղթին փորձում ենք հանձնել մեր մտքերը, դրանք ավելի իրական են դառնում, և երբ տարիներ հետո կարդում ենք, հասկանում ենք, թե ինչքան նոր հատկանիշներ ենք ձեռք բերել, ինչպես նաև թե ինչքան հատկանիշներ ենք կորցրել: Հասկանում ենք, թե ժամանակի ընթացքում մեր ես- ը ինչպես է միաձուլվում մեր շրջապատի մարդկանց հետ, և հասկանում ենք, որ պետք է շատ համարձակ լինել, որ քո տեսակը պահես»։

Ինչքա~ն աներևակայելի հնարավորություններ, անմեկնելի ուղիներ, կեռմաններ, ոլորապտույտներ ունի մարդու ուղեղը: Ես սկսեցի իմ նվաճումների մասին խոսելուց, ապա վերադարձա մանկություն, իսկ հետո սկսեցի ուղղակի «փիլիսոփայել»…

Մանկությունը մեր կյանքի ամենաերջանիկ շրջանն է, որ լի է երազանքներով, կյանքի մասին հիասքանչ պատկերացումներով: Դա այն զմայլելի շրջանն է, երբ մենք ուղղակի հավատում ենք, որ կյանքը միշտ լինում է առատաձեռն: Սակայն հետո գալիս է մի ժամանակ, երբ Կյանքը մեզնից խլում է ամենաարժեքավորը, ամենալավը, նա ինչ-որ առումներով, ինչ-որ հարցերում «կոտրում» է մեզ, իսկ ամենասարսափելին այն է, որ նա ի զորու է «սպանել» մեր ներսում ապրող երեխային, որն, ի վերջո որևէ ձևով պարտադիր վերադառնալու է…

Ծնվում ենք ակամա, ապրում ենք զարմացած, մեռնում ենք կարոտով։

Ահա իմ գյուղը` Դարբասը,  իր արկածներով: Արկածախնդիր մարդիկ, արկածներով լի բարբառ: Ես շատ եմ սիրում իմ գյուղը, հատկապես գյուղի բարբառը: Մեր նախնիները թողել են մեծ ժառանգություն, սնել ու մեծացրել են արկածախնդիր մարդկանց, ովքեր գյուղի հպարտությունն են այսօր:

Բառեր, որոնք մենք օգտագործում ենք ու զվարճանում: Երբ երեխաներով վոլեյբոլ ենք խաղում, ասում ենք. «Թոփը թոլ ըրա»` գնդակը գցիր:

Յոխշա, ենիշա, տվեր, տիեր, փիադա: Այս բառերը օգտագործել են մեր պապերը, իսկ հիմա՝ մենք: Երբ ինչ-որ մեկը խոսքի մեջ չափը կորցնում է, դրա պատասխանն է. «Պուլերը արդեն կոխ ես տալիս» (Խմորի գնդերն արդեն տրորում ես), կամ` «Քեզ թարազվի պահի»: Ճնգլաճոտ ասում են մեզ՝ երեխաներիս:

Խարքանդազ (գոգաթիակ), դրմղ (փոցխ), քամար (գոտի), քիսա (դրամապանակ)`hնում գործածված բառեր, որ այժմ չեն օգտագործում:

Կլխըլվա-գլուխ լվանալ, յաթաղ տալ-նստել, ի կա-տուր ինձ, դե հա տուր-արագ արի, ունքալ-վերցրու: Փարվառ, տերտեր, կարպետ, թիքա, մակար` բառեր, որոնք գտա հարցազրույցի  միջոցով: Պարզվում է, դեռ մեզնից մեծերն օգտագործում են պապերի թողած արժեքները:

Դարբասում մարդկանց մեծամասնությունը բարեխոս է, բայց կան նաև չարախոսներ: Ինչպես ասում են մեծերը. «Անտառը առանց չախկալի իլիլ չի»: Անեծքներ, որոնք օգտագործում են մեր գյուղում, և դրանք ավելի շատ լսում ենք մեր հարևան Վալյա տատիկից .«Ղուրդուղուշի փայ տառնաս», «Կլնըկափին կաս», «Ծակեր հանես», «Յուրդումդ կատու կլավա», «Խզը խուռ մնաս», «Մեծ կուտուրդ  անջոկտ մնա», «Թուն բաթուն տառնաս», «Ըրածս աշկերտ ունի», «Ըռնըթաթախ տառնաս», «Կեծակը տանի», «Թիքեքդ հվաքվի», «Չափարնիդ կուտրատվի, ածվի փորդ»:

Ահա և բարեմաղթանքները. «Աչքդ լույս լինի, փոխնալ քեզ իլի», «Մի կուտուր հացը սեղանատ անպակաս իլի», «Տոնդ ավադ կենա», «Օջախդ շեն կենա», «Վոննը կալիքդ բարի իլի» և այսպես շատ ու շատ բարեմաղթանքներ:

Իսկ ո՞ւր մնացին մեր արկածախնդիր բարեկամները: Գյուղում կային չորս արկածներով հարուստ մարդիկ՝ Սեդրակ Ասրյանը, Գոգոլ դային, Գելոգը և Քրիստափոր պապին (ողջ է միայն Քրիստափոր պապիկը):

Կատակում են Դարբասցիները

Սերգեյը (Գելոգը) դիմում է բժշկին.

-Բժի՛շկ, ես ռեմատիզմ եմ, չե՞ս կարա` մի դեղ ու դարման անես:

-Բայց ինչի՞ց գիտես, որ ռևմատիզմ ես:

-Բա ոնց չգիտեմ, լուցկին աման ռես գրպանմս տինիլից,  թրջվմա:

Քրիստափոր պապիկի տունը գերեզմանատան մոտ է: Նա շատ հավ ունի, և հավերը միշտ գերեզմանատան խոտն էին ուտում: Մի օր բարեկամներից մեկը հյուր է գնում ու տեսնում, որ հավերը գերեզմանատանն են, և ասում է.

-Քրի՛ստ, հավերդ հիմա լավ ձու կածեն, կամաչ խոտ են ուտում:

-Ճիշտ է, լավ ուտում են, համա ձու չեն ածում: Գերեզմանատան քարերը տեսնելով՝ հավերս հուզվում են:

Գոգոլ դային իր ընկերների հետ գնում է քեֆի: Քեֆի ժամանակ խորովածը ինքն է բաժանում.

-Էս մեկը ինձ, էս էլ` քեզ:

Ու այսպես տասը մարդկանց մեջ բաժանում է: Վերջում ընկերներն ասում են.

-Գոգոլ դայի, էս քեզ հունց վեր շատ իլավ խրովածը:

-Հու՞նց շատ իլավ, չասեցի՞`  մինը ինձ, մինը` քեզ:

Սա էլ իմ գյուղի առօրյան: