Մթնեց… Էլի գիշեր է…

Ինչու՞ չի լուսանում, ինչու՞ է ինձ թվում, թե օրը չի ուզում արև ելնի։

Մենք խուսափում ենք առավոտներից։ Մենք չենք ուզում նորից լուսանա ու տեսնենք նույն դեմքերը, նույն դժգոհ մարդկանց, ովքեր չգիտես, թե ինչ են ուզում կյանքից։ Մենք խուսափում ենք առավոտներից, այո’, որովհետև գիշերը ծածկում է ամեն ինչ իր մթությամբ։ Գիշերը չի թողնում, որ ինչ որ մեկը տեսնի քո տխրությունը։ Գիշերը չի թողնում որևէ մեկին տեսնել քո արցունքները, և դու լացում ես… Երբեմն նույնիսկ այնքան ես լացում, որ թվում է, պիտի ջրազրկվես։ Էլ արցունք չկա…

Ամեն ինչ էլ տխուր է այս կյանքում, ու թե պիտի լացենք, ապա ամեն ինչի համար, որովհետև տխուր է կյանքը։

Չգիտեմ` գիշերային քամին է պատճառը, թե ուրիշ ինչ-որ բան, որ որոշեցի գրել։ Ինձ թվում է, հեռվում ինչ-որ անլցնելի կարոտ կա, որ պիտի մեկը լցնի, նա, ով հենց պատճառն է դարձել այս կարոտի։ Բոլորս ենք կարոտում…

Իսկ քամին էլի սուրում է, էլի փչում ու տանում է ամեն ինչ։ Եթե գոնե մեղմ փչեր, բոլոր վերքերը կդադարեին մրմռալ, բայց չէ’, քամին էլ մտածել գիտի (մի՞թե). մարդկանց պես թույլ տեղին է հարվածում ու…
Գիշերային այս մելամաղձոտ նոտայի վրա էլ արթնացա, չնայած դադարել եմ քնել, բայց այնուամենայնիվ, ասենք թե, արթնացա։

Քայլեցի դեպի պատուհանը։ Արևն արդեն իր շողերով պայծառացնել էր ուզում տխուր եղանակը։ Ու քամին էլ արդեն դադարում էր։ Գուցե քամին էլ գիշերը իր տեղը չի գտնում։ Գուցե նա էլ ամբողջ գիշեր մտածում է ու չի գտնում հազարավոր հարցերի պատասխանները։
Լուսանում է (ափսոս)…

Քիչ անց արևն ամբողջովին կերևա։ Գնամ, հագնեմ ժպտերեսիկի դիմակս ու դուրս գամ տնից։ Հասարակության մեջ հարիր չէ մարդուն տխուր լինել, ամոթ է։ Ինձ պես քանի՜ ու քանի՜ մարդ է զգեստապահարանից հագուստի փոխարեն օրվան հարմար դիմակ ընտրում, իսկ հագուստը կարևոր չէ, կարևորը մի բան հագնեմ ու դուրս գամ արագ, անտանելի են պատերը…

Տատ…

Կարոտել եմ քեզ անչափ։ Չեմ կարող կյանքում սիրել մեկին այնքան շատ, որքան քեզ եմ սիրում։ Երանի հիմա ինձ հետ լինեիր: Ես կգրկեի քեզ ամուր, որ լրացնեի բաց թողած ամեն մի օրս, որոնք դարձան շաբաթներ, ամիսներ ու հիմա տարիներ է անցել այն օրից, երբ իմացա, որ չկաս…

Փոքր էի, բայց հոգուս ցավն այնքան մեծ էր, որ կարողացավ ժամանակին ինձ մեծացնել, ու ես դարձա «մեծ մարդ»։ Սկսեցի հասկանալ, թե ինչու մարդու մահվան լուրը լսելուց լացում են բոլորը։ Ես դա հասկացա, քանի որ հոգիս ծվատվում էր արդեն քո մասին նույն լուրը լսելիս։ Ուզում էի գոռալ, ուզում էի գոռալ բոլորի վրա, բայց ո՞վ կարող էր քեզ ետ բերել։ Նրանցից և ոչ ոք քեզ նորից չէր կարող ապրեցնել։ Մինչև հիմա էլ ինձ հետ ես, դու կաս ու կլինես միշտ։ Ասում են, որ կարևոր մարդիկ սրտում են լինում ու եթե նրանք կան քո սրտում, ապա նրանք չեն կարող մեռած համարվել։ Դու կաս իմ սրտում, կաս դեռ վաղուց, երբ առաջին անգամ ինձ գիրկդ առար։

Ցավս մեղմել չի լինի, տատ, որովհետև չկա ոչինչ, որ ինձ կսփոփի ու մոռացնել կտա քո կորուստը։ Դու չես կարող մոռացվել։ Դու ապրում ես…

Ամեն անգամ դպրոցից տուն գալիս թվում է, թե բակում նստարանին նստած ես լինելու, քո ցավը հեռուներում թաքցնելով ժպտալու ես, վազելու եմ, գրկելու եմ քեզ ամուր ու միանգամից պատմելու եմ դպրոցում իմ օրվա մասին։ Ու այնքա՜ն հարցեր եմ տալու, որոնց պատասխաններն անգամ ինքդ չես բացահայտել։ Բայց իմ հարցերը շատ էին, ինչպես բոլոր երեխաների հարցերն են։ Իսկ հիմա իմ հարցերը պատասխաններ չունեն։ Առաջ գոնե դրանց համար մի պատասխան լինում էր, որ դադարեի խոսել անվերջ, իսկ հիմա ես լուռ եմ, բայց շատ են հարցերս։

Ես կարոտում եմ, իմ տատ, կարոտում եմ անսահման, բայց չես գալիս, առաջվա նման չես գալիս, երբ լացիս ձայնը լսում ես, չես գալիս, երբ ինչ-որ տեղս ցավում է, չես գալիս ու չես երգում քո անուշ ձայնով այն գեղեցիկ օրորոցայինները, որ քնեմ։ Չես բռնում ձեռքս, որ քայլենք միասին մեր գյուղի նեղլիկ ճանապարհներով։ Ես հիմա էլ պատրաստ եմ քեզ ասել.«Ես էլ եմ գալիս, տատ…»։ Ու կարևոր չէ, թե ուր կտանես ինձ, ես կգամ քեզ հետ, ինձ ոչինչ չի մնացել անելու, չունեմ ոչինչ որ բաց եմ թողել։

Իմ ամենաանկեղծ ընկեր, ես կարոտում եմ քեզ, բայց չեմ կարողանում գրկել։ Ու էլի իմ հարցարանից տալիս եմ հերթական հարցը` ինչու՞…

Օրեր առաջ տեղի ունեցած երկրաշարժը ցնցեց հայ ազգիս։ Շատերը չեն էլ հասկանում ինչ է կատարվել, շատերին չի հետաքրքրում, շատերը կարծում են պարզապես երկրաշարժ էր, իսկ մի մասն էլ մտածում է, որ սա տղերքի գանգատն էր։ Ես էլ այդ մի մասի մասնիկն եմ։

Տղերքը դժգոհ են…
 Ուզում էին սթափվեք, որովհետև մենք չենք ուղղվում: Միևնույն է, մնում ենք այնպիսին, ինչպիսին կանք ու շարունակում ենք չգնահատել։ Մարդն այսպիսինն է. չի գնահատում յուրաքանչյուր պահը, ժամը, րոպեն, վայրկյանն անգամ, իսկ երբ գալիս է մի պահ, երբ կորցնում են ամեն ինչ, ասում են, որ ժամանակ չկար, չհասցրին։

Երկրաշարժը բոլորիս բառիս բուն իմաստով ցնցելու, թափահարելու համար էր, որպեսզի հասկանանք, թե մեզնից ով ինչ է ուզում և ինչի համար։ 
Մենք պետք է պարզապես արթնանանք այս խորը քնից ու նայենք վեր, որտեղ մեր տղերքն են, հերոս տղերքը։ Մարդիկ որդի են կորցրել, սիրած տղա, ընկեր, հարազատ, իսկ մենք դեռ չենք սովորել գնահատել ամեն մի ակնթարթը։

Իրականում խղճում եմ չգնահատող չգնահատվածներին:

Հայաստան։ Երկիր, որը հազարամյակներ շարունակ մաքառել է թշանամիների դեմ` ունենալով և՛ հաղթանակներ, և՛ պարտություններ։ Երկիր, որն ունեցել է և՛ արքաներ, և՛ դավաճաններ։
Հայ։ Ազգ, որը տեսել է ցեղասպանություն։ Ազգ, ում համար հայրենիքը վեհ էր ամեն ինչից։ Ազգ, որն այսօր փորձում է ապրել, ապրել ինչ-որ տեղ, ինչ-որ մեկի վերադարձին սպասելով, բայց և գիտենալով, որ նա էլ չկա, որ նրան փնտրելիս երկինք պիտի նայի, որ պիտի ապրի այդ մեծ կարոտով։ Ազգ, որն անտանելի ցավի մեջ է։
Ու այստեղ ապրող պատանի, որը սկսել է հասկանալ կյանքի դաժանությունը։ Ով լուռ հետևում է կատարվող իրադարձություններին։
Նա, ում համար պատերազմը իր պատկերացրածը չէր, որը մի քանի նախադասությամբ գրված էր Հայոց պատմության դասագրքերում, հասկացավ, թե ինչ էր նշանակում պատերազմ, բայց այսքան վա՞ղ, բայց նա պատրա՞ստ էր այն ընկալելու, պատրա՞ստ էր կորցնելու, պատրա՞ստ էր…
Պատերազմն ազգիս մի նոր վերքն էր, որն էլի մի քանի նախադասությամբ կներկայացվի դասագրքերում, բայց մեր հոգիներում կհիշվի ամեն վայրկյանը, որ սպասում էինք ավարտի լուրին, ամեն աղոթքը, որ Աստծուց խաղաղություն էր աղերսում, ամեն անունը, որ լսելիս էլի մի մայր մնում էր անզավակ, էլի մի քույր կորցնում էր իր պահապանին, էլի մի երեխա անհայր էր դառնում ու էլի մի սեր կիսատ էր մնում…
Սա էր պատերազմը, մի հոգեվիճակ ու անտանելի ցավ մեր սրտերում։
Մենք՝ հայերս, անցել ենք երկար դարեր ու հասել այստեղ, որ հանձնվե՞նք: Չէ, հանձնվելը հայի համար չի։ Չէ՞ որ սա մեր պապերի ժառանգությունն է մեզ, ու մենք էլ պարտավոր ենք պահել այս հողերն ու հանձնել մեր որդիներին։
Մենք չպիտի կոտրվենք, ազգիս ապրող ու արարող է պետք։ Ու ազգիս շարունակողը հենց ես ու դու պիտի լինենք։

Երևակայությունը մեզ հետ խաղեր է խաղում անընդհատ, բայց ամենքս փորձեցինք  վերադառնալ իրականություն…

Երազ էր այս պատերազմը. երազից ոնց արթնացանք` մենք էլ չիմացանք…

Տղաները այս ամենը միայն ֆիլմերում են տեսել, բայց սա արդեն իսկ վեր է նման ժանրից:

Կյանքը փոխվեց մի երկրի ոչնչով չբավարարվելու, մյուսին անընդհատ չարչարանքներ տալու, քարտեզին մի տարածք ավել ամրագրելու ու արյուն խմելու անհագ ցանկությամբ: Կյանքը փոխվեց՝ խլելով անմեղ կյանքեր, մոր բերկրանք ու ժպիտ: Դպրոցում ասում էինք՝ ներկայի ու ապագայի սահմանագծին ենք կանգնած, և ո՞վ էր նախատեսել կամ պատկերացրել, որ ապագայի սահմանը կարմիրով գծվելու է Սյունիքից մի փոքր հեռու, գյուղացու արդար քրտինքով ստեղծած դաշտի ու արոտավայրի հաշվին, դասարանի տղաների անգիր արած զենքերի արձակած ձայնից հետո:

Ապագան կերտողի՝ հայրենիքին տալու պարտքերը կրկնապատկում են, և այն տրվելու է հայրենասիրության զգացումը ավելի ու ավելի փառավորված ու արժևորված:

Գիշերներն արդեն տեղից վեր թռչելու անսովոր առիթներ են տալիս. սահմանին մերձ ենք. ինչ հեշտ է, չէ՞, հնչում: Սրտի թրթիռները արագ են զարկվում, մեզ ընկեր ենք ընտրել մղձավանջը, այն էլ՝ առանց մեր ցանկության: Վաղն էլի նոր օրերից մեկը կսկսի, վաղն էլի տնակի բաց պատուհանից ձյունախառն քամի կփչի, ու ձմռանը այս աշունը կհիշենք, գարնանը էլի կհիշենք, ու անվերջ այսպես կլինի:

Մայրիկն իր երեխային երբ օգնի ձմեռ նկարել, կարմիրն է միշտ մտքում լինելու, թղթին է տալու ամբողջ բարկությունը. առաջվանը չէ ամեն ինչ:

Հովհաննես Գրիգորյանն է, թերևս, ամենալավը ու այդ լավի մեջ ամենացավոտը ներկայացրել խաղաղություն բառը մեզ համար. ախր, այնքա՜ն էր երկար այդ բառը, որ այդպես էլ երբեք չտեղավորվեց մեր փոքրիկ հողակտորի վրա:

Կուզենայի, որ այսպիսի տողեր գրելու պատճառ երբեք չունենայի, որ խաղաղությունը թվացյալ ու այսքան աղմկոտ չլիներ: Աղմկոտ է. բոլորն իրենց ճիշտը ուսերին դրած քայլում են: Կներե՛ք, բայց լռությամբ պիտի պահենք խաղաղությունը. սպիները թաց են:

Խաղաղությունն անկարող է մաքրելու պատերազմից թողնված անունները մեր աչքերի, տառապող հոգիների: Մենք դժոխքից այսպիսի հրավերի չէինք սպասել. անսպասելի ելանք, անսպասելի ավարտվեց:

Սյունիքը միշտ կանգուն է ու կլինի, սահմանը պահողը արթուն է, սահմանին մոտ ապրողներս ամուր ենք կառչած մեր հողին, մեր փոքրիկ բարուրում պահած հայրենիքին: Իմ գյուղը` Խնձորեսկը, իր սարերի բարձրության պես միշտ վեհ է ու հպարտ, իմ գյուղի դաշտերում էլի վազելու ու քամու բերած հազարերանգ ծաղիկների բույրն ենք վայելելու. թող ինչքա՜ն ուզում է մոտենա սարսափը:

Հ.Գ Թուղթն ու գրիչը ամենահասկացող ընկերներս են, իսկ Թումանյանը ժամանակին ամեն ինչ ասել է, և, այո՛, ողբի հայրենիքը պիտի դառնա լույսի՜ ու հույսի՜, իսկ հանուր կյանքի արշալույսին՝ նո՜ր ու հզո՜ր:

Այս օրերին Զինվորների մասին շատ եմ ուզում գրել, բայց նաև շատ եմ դժվարանում։ Պատերազմի առաջին օրից մտքիս մեջ մի նոր նյութ եմ գրում, ապա ջնջում, մի քանի տող փոխում, ապա ամբողջ տեքստն եմ ջնջում ու սկսում նորի վրա աշխատել։ Պատճառը ձեզ այդքան գովելու անհագ զգացումն է, երևի բառերս չեն հերիքում։

Շատ կուզեի այս տեքստը լիներ մի պարտադրված շարադրություն, որը ուսուցչուհին գրականության ժամին առաջադրած կլիներ, ու դասարանի մի մասը կասեր` այո, եկեք գրենք, իսկ մյուսները կտրտնջային։ Չէ, էս տողերս պարտադրված չեմ գրում, բայց պարտավոր եմ գրել։

Գիտե՞ք, ես ամեն օր առավոտյան արթնանալուց հետո օրվա անելիքներս եմ վերհիշում, ու մտածում եմ, որ շատ-շատ անելիք ունեմ ու չեմ կարող այդքանը անել, իսկ այսօր ձեր անելիքները պատկերացնելիս իմ անելիքները չանելու համարձակություն չեմ գտնում։ Դուք ազգ եք պաշտպանում, միլիոնավոր մարդկանց, բայց և այդքան բարդ գործն անելիս ժպտում եք, հեռախոսով ընտանիքի հետ խոսելիս գոտեպնդում եք: Ճիշտ է, հոգում զգացածը այնքան էլ ուրախ ու բարի բան չէ, բայց ժպտում եք։ Ձեզանից դեռ շատ բան պետք է սովորենք, երբ մեզ չափից դուրս հայրենասեր զգանք։

Դուք Միավորների Միջազգային Համակարգում մի նոր մեծություն ներմուծեցիք՝ հայրենասիրության չափման միավորը` Հայ Զինվորը։

Ձեզնից ոմանք դպրոցում ծուլություն էին անում, իսկ հիմա բոլոր զենքերի մասին ամեն տեղեկություն այնքան լավ եք սերտել, որ մենք նույնիսկ մեզ պրոֆեսիոնալ համարող ֆիզիկոսներս՝ ֆիզիկայից, կենսաբաններս՝ կենսաբանությունից, բնագետներս՝ բնագիտությունից, կամ առևտրականներս՝ առևտրից այդքան բան չգիտենք։

Դուք հայ մարդու վեհ օրինակ եք, ով գերազանցեց մեր պապերին ու ապուպապերին։

Ու երևի դուք կլինեք իմ գրած առաջին գրքի անպարտ հերոսները, ովքեր հայրենիքի հաղթանակը ավելի վեհ գնահատեցին, քան իրենց կյանքը։

Ապրեք տղերք, կաղոթենք ձեզ համար մինչև ձեր տուն վերադառնալու վերջին օրը։

Իսկ ինչո՞ւ են մեռնում սերերը,

Մի՞թե չենք կարող փրկել մենք նրանց,

Մի՞թե պատրաստ չէ սիրտը մարդկային

Տալ ևս մի կյանք խե՜նթ սիրող սրտին։

Բայց թե պատրաստ չէ, ինչո՞ւ է քանդում,

Ինչո՞ւ է կտրում թելը այն սիրո,

Որ կապում է երկու սրտերի…

Չարացած մարդի՜կ, կոտրված սրտե՜ր,

Հեռվում մոլորված լուսե անուրջնե՜ր,

Որտե՞ղ ես կորել, ե՛տ դարձիր դե, սե՜ր,

Թե՞ այդ մարդիկ են ստիպել քեզ մեռնել։

Միգուցե նրանք չեն ճանաչել քեզ,

Այդ ամենի մեջ չունի ոչ ոք մեղք։

Դու մի՛ նեղացիր ու մի՛ չարացիր,

Այլ մարդկանց սրտում թաքուն դուռ բացիր։

Ամուր դու փակիր դուռը այդ ներսից,

Որ ո՛չ մի օտար, չարակամ երես

Չկարողանա իշխել որպես «ես»։

Դե՜, ետ դարձիր, սե՜ր,

Դու պետք ես մարդկանց,

Դու պետք ես և ի՛նձ,

Քանզի հենց քո պես լուռ ու ինքնակամ,

Բայց քեզ իմ սրտում հավերժ թողնելով՝

Ինձնից հեռացավ նաև իմ սերը…

Ու ետ դարձնել նրան, ավաղ, … չկարողացա…