Չես գտնի մի մարդ, ով իր կյանքի ընթացքում որևէ բան չի կորցրել, լինի դա գումար, զարդ կամ իր համար որևէ թանկարժեք բան:
 Նորից պատմեմ պապիկիս մասին մի հետաքրքիր պատմություն: Սակայն այս անգամ ոչ թե այն զվարճալի պատմություններից, այլ իր և իր բանալիների կախազարդի մասին: 
Կակաչ կախազարդ: Այդ կախազարդը կամ պարզապես կակաչը եղել է այն բոլոր ավտոմեքենանների բանալիների վրա, որոնք ինքը վարել է: Կակաչը հետաքրքիր կապվածություն ունի պապիկիս հետ: Կակաչը մի քանի անգամ կորել է պապիկի մոտից, բայց նա միշտ գտել է:
Նախորդ պատմություններում պատմել եմ, որ պապիկս եղել է վարորդ:
Նա հերթական անգամ գնացել է Հոկտեմբերյան (ներկայիս Արմավիր քաղաքը): Չգիտես, թե ինչպես նրա գրպանից ընկնում են բանալիների մի մասը, որոնց վրա էր նաև կակաչը: Նա վերադառնում է տուն ու նոր է նկատում, որ կակաչը չկա: Դե, երկար ու մեծ ճանապարհ, չիմացավ որտեղ կորցրեց:
Անցնում է մի քանի օր. լրիվ անհայտ մարդիկ Հոկտեմբերյանից կակաչը բերում են ու վերադարձնում պապիկին: Կակաչը հասավ իր իրական տիրոջը: Հասավ, սակայն տարիներ հետո նորից անհետացավ՝ այս անգամ տնից: Պապիկը այնքան չէր անհանգստանում, քանի որ գիտեր՝ այն հաստատ «կվերադառնա»: Եվ իսկապես անհետանալուց տաս տարի հետո, պապիկը այն գտավ հարևանի ձեռքում: Այդ կակաչը սկզբում պատկանել է պապիկի եղբորը, ով մահացել է բանակում: Երևի հենց այդ հանգամանքն է «ստիպում» կակաչին վերադառնալ իրական տիրոջ մոտ:
 Կակաչը հիմա ինձ մոտ է, պապիկը նվիրեց ինձ: Ես համոզված եմ, եթե նույնիսկ կորցնեմ, ապա այն հաստատ հետ կգա, սակայն խոսք եմ տվել, որ չեմ կորցնի:

Դաշնամուրը ինձ համար ամենակարևոր երաժշտական գործիքն էր: Երբ սովորում էի առաջին դասարանում, ստիպեցի ծնողներիս ինձ տանել երաժշտական դպրոց` դաշնամուրի դասերի: Իսկ նրանք ինձ ասում էին, որ դեռ շուտ է: Ես չէի համբերում, ուզում էի օր առաջ ոտք դնել երաժշտական դպրոց: Երկրորդ դասարանում ես ընդունվեցի երաժշտական դպրոց: Հաճախում էի մեծ հաճույքով: Երրորդ դասարանում, երբ դասերս շատացան, սկսեցի դժգոհել, որ չեմ հասցնում: Ու մեկ-մեկ էլ զղջում էի, որ երաժշտական դպրոց եմ գնում: Ծնողներս ինձ համոզում էին, որ սկսած գործը կիսատ չեն թողնում: Երաժշտական դպրոցի հինգերորդ դասարանում տնօրեն պարոն Բալոյանը կազմակերպեց մրցույթ-վիկտորինա, որին մասնակցում էին մարզի երաժշտական դպրոցների լավագույն սաները: Մասնակցեցի նաև ես: Վիկտորինային պատրաստվելու ժամանակ սկսեցի ավելի մոտիկից շփվել պարոն Բալոյանի հետ: Նա հիանալի երաժիշտ էր և շատ լավ ձայն ուներ: Երբ նա երգում էր, բոլորը հիացած նրան էին լսում: Նա նաև մեծ հումորի զգացում ուներ, և մեր պարապմունքները շատ ուրախ էին անցնում:

Մրցույթում հաղթեց մեր երաժշտական դպրոցը: Պարոն Բալոյանը հպարտ էր մեզանով: Ես էլ սկսեցի ավելի հաճույքով հաճախել երաժշտական դպրոց: Մեծ սիրով էի սովորում, նվագում էի բարդ դասեր և պարոն Բալոյանի և ուսուցիչների համաձայնությամբ հիգերորդ դասարանից անցա յոթերորդ դասարան: Իմ դասերին հաճախ էր ներկա լինում պարոն Բալոյանը, օգտակար խորհուրդներ էր տալիս, ստիպում էր, որ ես ավելի շատ աշխատեմ: Իսկ հերթական մրցութ-վիկտորինային կրկին հաղթեց մեր երաժշտական դպրոցը: Պարոն Բալոյանը ստիպում էր բոլորիս զգալ երաժշտությունը, ապրել դրանով, ոգեշնչվել…

Եկան ավարտական քննությունները: Հաջող հանձնեցի սոլֆեջիոյի և երաժշտական գրականության քննությունները: Մասնագիտական քննությանը ես նվագում էի ինքնամոռաց, զգում և ապրում էի երաժշտությունը: Հերթով նվագեցի բոլոր հինգ դասերս: Երբ ուշքի եկա, տեսա, որ բոլոր ուսուցիչները ծափահարում են: Հետո սկսեցին հերթով մոտենալ և համբուրել ինձ, շնորհավորում էին, մեծ բարձունքներ մաղթում: Երբ ուզում էի դուրս գալ դահլիճից, պարոն Բալոյանը ասաց.
-Սպասի°ր, դու այսքանով չես ավարտում երաժշտական դպրոցը:
Մի պահ վախեցա, մտածեցի, որ շատ վատ եմ նվագել: Բայց պարոն Բալոյանը շարունակեց.
-Երաժշտական դպրոցը իմ հովանավորությամբ քեզ է ընձեռում մի բացառիկ հնարավորություն` շարունակել կրթությունը երաժշտական դպրոցում անվճար, հաճախել միայն մասնագիտական դասերի:
Նա սպասում էր իմ պատասխանին. ես համաձայնվեցի:

Օգոստոս ամիսն էր: Ինձ էր զանգել պարոն Բալոյանը, հարցնում էր, թե ինչպե±ս եմ հանգստացել, արդյո±ք չեմ փոխել որոշումս: Իմ դրական պատասխանից հետո նա ասաց, որ կհանդիպենք երաժշտական դպրոցում սեպտեմբերին: Այդ ժամանակ ես չէի էլ կասկածում, որ ես ընկեր Բալոյանի հետ խոսում եմ վերջին անգամ: Երբ գնացի երաժշտական դպրոց, բոլոր ուսուցիչները ուրախ դիմավորեցին ինձ, չկար միայն պարոն Բալոյանը: Ես իմացա, որ նա շատ լուրջ հիվանդ է: Ես շատ տխրեցի ու մի չարաբաստիկ օր առավոտյան իմացա, որ պարոն Բալոյանը մահացել է: Մի պահ աչքերիս առաջ երևացին այն յոթ տարիները, որոնք ես անցկացրել եմ երաժշտական դպրոցում`պարոն Բալոյանի հետ: Այլևս չդիմացա, դուրս եկա դասարանից, չգիտեի` ուր եմ գնում, քայլում էի միջանցքում լուռ, չէի լսում ի±նչ են ինձ ասում, ի±նչ են ինձնից հարցնում ուսուցիչները: Երբ ուշքի եկա` հասել էի երաժշտական դպրոց: Դպրոցը փակ էր…

Հավաքվեցինք աշակերտներով և գնացինք երաժշտական դպրոց` վերջին հրաժեշտը տալու մեր սիրելի ուսուցչին: Դպրոցում հնչում էին պարոն Բալոյանի կատարումները, այն երգերը, որոնք նա սիրով էր կատարում: Բոլորը սգում էին մեծ երաժշտի մահը: Նրա մահը մեծ կորուստ էր ոչ միայն երաժշտական դպրոցի, Եղեգնաձորի, Վայոց ձորի համար, այլ նաև ինձ համար:

Հիմա ամեն անգամ երաժշտական դպրոց հաճախելիս զգում եմ, որ այն մի տեսակ դատարկ է, անսովոր առանց պարոն Բալոյանի, առանց մեծ երաժշտի: Հենց նա իմ մեջ արթնացրեց մեծ սերը դեպի երաժշտությունը, հենց նա ստիպեց զգալ և ապրել երաժշտությունը, հենց նա էր իմ ուսուցիչը` իմ ոգեշնչման աղբյուրը: Հիմա հասկանում եմ, որ հիվանդության հետ պայքարի մեջ անգամ պարոն Բալոյանը չէր մոռացել ինձ: Թերևս նա ուզում էր, որ ես գնամ այն ճանապարհով, որը ժամանակին ինքն էր ընտրել իր համար…

Աստղերի համար հարյուր տարին, հավասարազոր է մեր ապրած մեկ վայրկյանին, իսկ աստղերը այնքան հեռու են, որ նրանց լույսը Երկիր հասնելու համար պահանջվում է ամենաքիչը վեց հարյուր տարի: Այսպիսի ահռելի թվերով խոսելը բավականին հեշտ է, այնինչ եթե սկսենք պատկերացնել, ապա դա կլինի այն, ինչ մեզ մոտ՝ Երկրի վրա, անվանում են հավերժություն: Մենք տեսնում ենք աստղերը, բայց արդյո՞ք աստղերը տեսնում են մեզ… Չեմ կարծում, քանի որ հաճախ այն աստղերը, որոնք մենք տեսնում ենք, արդեն մահացած են:

Աստղագետ Գաբրիել Օհանյանը, որին մենք ծանոթացել էինք նախորդ օրվա «աստղային ճանապարհորդությունից», մեզ ծանոթացրեց Բյուրականի աստղադիտարանի ավելի երիտասարդ աստղագետների և գիտաշխատողների հետ:

-Բարև ձեզ: Մենք հետաքրքրված ենք երիտասարդ աստղագետներով: Ուզում ենք ֆիլմ նկարել: Կարելի՞ է:
-Բարև ձեզ, ներողություն, երիտասրդ ասելով դուք ի՞նչ տարիք նկատի ունեք,- խոսեց տարքիքով ամենամեծը:
-Ձեր տարիքի:
Ժպտացինք:
-Լավ, բարի, համեցեք:
Նրանց թիմը պատրաստակամորեն տվեց համաձայնություն հարցազրույց տալու:
-Թիմով հինգն էինք, բայց ինչպես նկատում եք, չորսս ենք մնացել: Մեր խմբից մի ակտիվ երիտասարդ որոշեց դառնալ ծրագրավորող: Հիմա ծրագրավորումն ավելի բարձր է վարձատրվում, քան աստղագիտությունը:
-Ինչպե՞ս որոշեցիք դառնալ աստղագետ:
-Մեր ճանապարհները միևնույն ձևով են անցել: Սկզբից կիրք աստղերի նկատմամբ, հետո մի քիչ գիտություն: Ոգևորությունը ժամանակի ընթացքում  մի քիչ մարում է, ավելի ճիշտ, փոխվում է սիրո: Իսկ եթե սերը դադարեց, ապա ուղղակի հրաժարվիր այդ մտքից. դա քեզ օգուտ չի տա: Դու կդառնաս զոմբի, որ փող է աշխատում, ոչ թե ապրում:
-Ձեր երեխաներին կթողնե՞ք զբաղվեն աստղագիտությամբ:
-Եթե հասկանամ, որ նա իրեն գտնում է աստղագիտության մեջ, ապա` այո:
-Դրսում ավելի լավ են վարձատրվում, չէի՞ք ուզենա տեղափոխվել այնտեղ:
-Մենք հաջողակ ենք, հաջողակ այնքանով, որ կարողանում ենք դրամաշնորհներ ստանալ սիրած աշխատանքով զբաղվելու համար և հաճախ ենք գնում տարբեր երկրներ ուսումնասիրություն կատարելու, բայց միշտ մնալ այնտեղ չենք պատրաստվում:
Երկար ու հաճելի զրույցից հետո որոշեցինք  պտտվել այգում, որը իմիջիայոց, լի էր մեծ  եղևնիներով: Կարծես այն էներգետիկ ճգնաժամը, որը պատել էր պատերազմական իրավիճակում գտնվող մեր երկրին,շրջանցել էր այգին և աստղադիտարանը: Մինչդեռ այդպես չէր. Այստեղ էլ շատ ցուրտ էր, սակայն կարծում եք այդտեղի գիտաշխատողները կամ հենց ինքը` Վիկտոր Համբարձումյանը չի՞ ցանկանցել տաքության մեջ ապրել: Վերջերս մի լուսանկարի հանդիպեցի համացանցում, որտեղ Վ. Համբարձումյանն էր`պատերազմի տարիներին ցրտից կուչ եկած աշխատասենյակում: Այնինչ դրսում`աստղադիտարանի այգում, որը Բուսաբանական այգու մի մասն է համարվում, 40 հա տարածքում բազմաթիվ ծառեր կային:
Կարծես հենց այդ աշխատանքից էր, որ աստղագետները շարունակում են իրենց և գիտական աշխատանքը, և չեն դադարում լինել մեծ հայրենասեր` նմանվելով Վ. Համբարձումյանին:

Ես պատրաստվում էի մեր երկարաշունչ հոդված գրել աստղագիտության ու նրա ամեն օր բացահայտվող նոր հայտնագործությունների մասին, սակայն կարծում եմ, հենց այս պատմությունը ամեն ինչ ասում է մարդու մարդ մնալու մասին:

Ես գտա այն, ինչ փնտրում էի Հայաստանում, ես գտա այն աստղերին, որոնք իսկապես  պետք են Հայաստանին, և որոնց լույսը երբեք չի մարում:

-Վահե, մի հատ միացրու Աստղիկին:
-Աստղիկն ո՞վ ա, է, տատի:
-Չես ճանաչի, ընգերուհուս հորքուրի աղջիկը:
-Լավ էլի, տատի:
-Հա, քեզնից ի՞նչ ա է, էթում, բալես, միացրու էլի:

Սքայփը աշխարհի ամենաչսիրածս բաներից մեկն ա: Հա, ճիշտ ա, լավ ա, երբ շփվում ես հարազատ մարդկանց հետ, բայց երբ արդեն մարդիկ սկսում են «համը հանե՞լ»…

Քո համար նստած ես, մեկ էլ էդ սքայփի արդեն զզվելի ծլնգոցի ձենն եկավ… Ու գնաց անկապ հարցերի շարանը՝ եղանակը ո՞նց ա, հարևանը ո՞նց ա, դեղձի բերքը ո՞նց ա… Ու տենց շարունակ:

Հա, ու մեկ էլ խոսելու կեսից շատը գնում ա. «Դուք մեզ լսո՞ւմ եք» հարցի վրա:

Բա էն, որ ձեզ սքայփով զանգողի տունը մի հարյուր մետրի վրա ա լինո՞ւմ… Ասա` ուզում ես խոսաս, հել արի խոսա, էլի, ի՞նչ սքայփ, ի՞նչ բան…

Մի խոսքով, արդեն հոգնել եմ, ու տատի, եթե հիմա սա կարդում ես, ասեմ` չեմ զանգելու ոմն Աստղիկին, ու վերջ… 

Կարելի է ասել լույսը բացվելու հետ մեկտեղ, ինձ համար մի նոր հասկացության բացահայտում եղավ: Բառ, որին ես ծանոթ չէի:

Քննարկումների ժամանակ ես չէի հասկանում, թե ինչի մասին է խոսքը: Ինձ համար այդ բառի նշանակությունը ասես մի գաղտնիքներով լի սնդուկ լիներ, որ ինչքան էլ  փորձում եմ  բացել, ծանոթանալ պարունակության հետ, չեմ կարողանում:

Հարցնում էի երեխաներին, նրանք ինձ բացատրում էին, որ դա լուսանկարներից կազմված անիմացիա է: Բայց  ես, էլի չէի կարողանում պատկերացնել, չէի կարողանում հասկանալ…

Եվ ահա եկավ այն երկար սպասված պահը, երբ ես վերջապես կկարողանամ պատկերացում կազմել  այդ բառի մեջ թաքնված մի ողջ հետաքրքիր ու անակնկալներով լի աշխարհի մասին:

Ես մի փոքր ուշացա քննարկումից՝թե ինչի մասին ենք նկարելու pixilation-ը:

Երեխաները արդեն գիտեին, թե ովքեր են մասնակցելու: Նրանք սկսեցին կամաց-կամաց զբաղեցնել իրենց «դիրքերը»,  երբ Սիսակը ինձ ասաց.

-Մանե, ինչի՞ ես նստել, արի դու էլ մասնակցի:

Ես փորձում էի ամեն կերպ հրաժարվել, չմասնակցել, բայց չստացվեց… Ես վեր կացա «պարտված մարտիկի» նման և միացա ընկերներիս: Մենք ապագա մուլտ հերոսի կերպարներն էինք և փորձում էինք ընդունել այն դիրքերը և լուսանկարվել, որոնք հետո իրար միացնելով, պիտի ստացվեր շարժում ու կյանք տար մեր ֆիլմին:

Ինձ ամեն ինչ այնքան շատ է դուր եկել… Ես ստեղծեցի իմ աշխարհը, ու հիմա կարող եմ ասել, թե ինչ է pixilation-ը:

Առաջին անգամ, երբ լսեցի հայտնի ռեժիսոր Քշիշտոֆ Զանուսսիի մասին, Բյուրականի մեդիա ճամբարում էր: Տիկին Ռուզանը շտապեց ուրախացնել մեզ այն հանգամանքով, որ մենք հնարավորություն ունենք հանդիպել աշխարհահռչակ ռեժիսորի հետ, որը Հայաստան էր եկել միայն մեկ օրով և վարելու էր վարպետության դաս: Մեզ հատկացված էր ընդամենը մի դահլիճ, որը, իհարկե, բավականին փոքր էր,  որպեսզի կարողանար իր մեջ տեղավորել Զանուսսիի տաղանդը գնահատող բոլոր ցանկացողներին: Մենք մտանք դահլիճ,  տեղավորվեցինք, և երբ եկավ Վարպետը (նրան այսպես էին դիմում ներկաները),  բոլորը ծափողջույններով դիմավորեցին նրան: Իր ելույթը նա սկսեց կատակներով և շատ անմիջական՝ միանգամից ուշադրությունը գրավելով իր կողմը: Զանուսսին իր վարպետության դասի ընթացքում ֆիլմի ստեղծման մեջ  մեծապես կարևորեց դերասանի ընտրությունը՝ ասելով,  որ ցանկացած պարագայում,  ինչքան էլ կատարյալ լինի ֆիլմի գաղափարը, ավելի կարևոր է դերասանների ընտրությունը, քանի որ նրանց դերասանական խաղն է,  որ ֆիլմը դիտողին պետք է ստիպի հուզվել կամ ժպտալ: Նա նաև պատմեց,  որ իր  ուսանողները իրեն դիմել են այսպիսի տարօրինակ հարցերով. «Իսկ ինչո՞ւ եք դուք այսպես արևահարված»,  կամ. «Եթե դասախոսը ակնոց է կրում, արդյո՞ք դա նշանակում է,  որ նա ավարտել է համալսարանը» և այլն: Մենք դիտեցինք նրա ֆիլմերից երկուսից հատվածներ,  որոնք բավականին մեծ տպավորություն թողեցին ինձ վրա:  Ֆիլմերն ինձ այնքան հետաքրքրեցին,  որ ցանկություն առաջացով անպայման դիտել շարունակությունը:  Նրա խոսքի ընթացքում ես ինձ համար բացահայտեցի նաև նրա մարդկաին արժեքները: Ունենալով 6 շուն և լինելով բավականին զբաղված մարդ, նա չէր կարողանում շատ ժամանակ տրամադրել նրանց,  բայց նշեց,  որ բազմիցս,  երբ ինքը բարկացած է եղել, նրանց միջոցով է,  որ կարողացել է հանգստացնել նյարդերը: Ռեժիսոր Զանուսսին նաև չմոռացավ խորհուրդներ տալ այն մարդկանց,  ովքեր հետագայում պատրաստվում են շարունակել կինոյով զբաղվել: Նա ասաց,  որ լավ ֆլմը այն ֆիլմն է,  որը մարդուն ստիպում է նայել ինքն իր մեջ և փոխվել: Ռեժիսորի իր այս հավատամքն իմանալով հասկացա, թե ինչու աշնանը Բուդապեշտում կայացած Ֆալուդի միջազգային կինոփառատոնի ժամանակ, որի ժյուրին գլխավորում էր Քշիշտոֆ Զանուսսին, լավագույն վավերագրական ֆիլմ անվանակարգի հաղթող ֆիլմ նա ճանաչեց հենց մեր կենտրոնի նկարահանած «Մի սիրո պատմություն» ֆիլմը, որն առանց հուզմունքի անհնար է նայել: Ֆիլմը կարող եք դիտել այս հղումի տակ (Մի Սիրո Պատմություն) և ինքներդ էլ կհամոզվեք:

Հանդիպման վերջում, երբ մենք հիշեցրեցինք նրան այս մասին, Զանուսսին ասաց, որ երբեք մրցանակ չէր տա այնպիսի ֆիլմի, որն իրեն չհուզեր, և որ շարունակենք հավատարիմ մնալ մեզ ու նոր ֆիլմեր նկարենք: Երբ ցանկացանք իր հետ լուսանկարվել, ինքն էլ խնդրեց կազմակերպիչներին, որպեսզի իր ֆոտոխցիկով էլ նկարեն ու կատակով ավելացրեց, որ մի օր, երբ մեզնից մեկնումեկը ճանաչված ռեժիսոր կդառնա, ապա ինքը կարող է «գլուխ գովել», որ ճանաչել է մեզ: Լուսանկարն իհարկե դարձավ շատ «խմբակային», քանի որ դահլիճում ներկա գտնվողներն էլ միացան մեզ, բայց դե ինչ արած, եթե պետք է հուզել հանդիսատեսին, ուրեմն թող նաև լուսանկարվեն մեր կողքին: