Այսքան տարբեր, բայց այսքան հոգեհարազատ…

Բարև, ես Արմենն եմ, 16 տարեկան, Տավուշի մարզի Թեղուտ գյուղից։

Գիտեմ՝ դժվար թե իմանաք իմ գյուղի մասին, ու հենց դրա համար էլ որոշեցի գրել ու պատմել ձեզ էս հրաշքի մասին։

«Այսքան տարբեր» ասելով նկատի ունեմ ինձ։ Հա, շատ տարբեր եմ իմ գյուղում թե իմ մտքերով, թե պահվածքով։ Իսկ հոգեհարազատ՝ գյուղս։ Փոքր ժամանակ գիտեի, թե մեր գյուղը շրջափակված է անտառներով, ու որևէ տեղ գնալու համար պետք է շատ մեծ ճանապարհ կտրել ու անցնել։ Էստեղ մարդիկ նույնպես հոգեհարազատ են (չգիտեմ, միգուցե գյո՞ւղն է իր գեղատեսիլությամբ մարդկանց «ստիպել» բարեհոգի լինել)։ Յուրաքանչյուրն էլ պատրաստ է օգնել իր մերձավորին։ Հիմա էլ մեր գյուղ են այցելում բազում զբոսաշրջիկներ ու մեր հայրենակիցները (ես էլ պահը բաց չեմ թողնում իրենց հետ անգլերեն շփվելու ու հաղորդակցվելու համար)։ Բոլորը կարծում են, թե մի դրախտ են ընկել։ Ես ու իմ համագյուղացիներն էլ մտածում էինք, որ նրանք գժվել են (ինչպես կարելի էր այդպես զմայլվել մի վայրից, որտեղ նույնիսկ ինտերնետն է վատ աշխատում)։ Բայց երբ գյուղից երկար ժամանակով բացակայեցի, հասկացա, որ նրանք չեն գժվել, այլ մեզ համար դա սովորական էր, և չէինք կարող տեսնել այն, ինչը տեսնում էին մեր գյուղ եկող համերկրացիներն ու զբոսաշրջիկները։ Ես հասկացա, որ պետք է ինչ որ բանից որոշ ժամանակ հեռու մնալ այն իրոք ու ի սրտե գնահատելու համար։

Էստեղ դու կարող ես շատ բան սովորել թե՛ երեխաներից, թե՛ մեծահասակներից (հիմնականում բոլորը ներգրավված են գյուղատնտեսության մեջ)։

Էստեղ էլ ուզում եմ մի քանի նկար թողնել, որպեսզի դուք էլ շնչեք ու զգաք էն ներդաշնակությունը, որը կա էստեղ՝ բոլորիս մեջ։

Ու էլի եմ գրելու, գրելու եմ մեր գյուղի ու իր հրաշքների, էստեղ ապրող հյուրասեր մարդկանց ու էն առօրյայի մասին, որը հաստատ ձեզ կմոտիվացնի։

Աղմուկից հեռու՝ աշխարհն ուրիշ է

Քաղաքի աղմուկից, փոշուց ու գլխապտույտ հոսանքից դուրս՝ միանգամայն ուրիշ պատկերներ են:

Լռություն է, բնությունն է, խորհրդավոր անդորր ու հանգստություն է: Չկշտանալու հաճելի է, աչքերին դեղ է, թոքերին՝ բնական սնուցում, իսկ քո ներսում` սպասված հանդարտություն է:

Անտառոտ լեռներից՝ երկնքին հասնող ժայռեր, լճի կապույտից՝ քարի երանգներ, քարանձավներից՝ դեպի հեռու հորիզոններ…

Գյումրիից՝ Լոռի, Դիլիջանից էլ՝ Սևան:

Margarita Udumyan

Հայրենիքը սկսվում է սահմանից

…Դուք առավոտյան արթնանալուն պես մտածում եք, թե ինչ եփել և կամ ուր տանել ձեր փոքրիկին, իսկ մենք` սահմանին ապրողներս (ես ապրում եմ Տավուշի մարզի Չորաթան գյուղում) հենց աչքերը բացելու վայրկյանից շնորհակալություն ենք հայտնում Տիրոջը` մեր երեխաների անվտանգ քունը ապահովելու համար։

Շատ են բողոքում սահմանամերձ գոտիների ճանապարհներից և հեռավորությունից, բայց ոչ բոլորն են գիտակցում նրանց կարևորությունը։
Ես բնակվում եմ մի փոքրիկ գյուղում, որը մայրաքաղաքից չորս ժամվա ճանապարհ է, բայց ամեն անգամ գյուղից գնալը տևում է մի ամբողջ հավերժություն, իսկ վերադառնալը վայրկյաններ։

Բոլորը խոսում են հայրենասիրությունից և ռազմական ոգուց, բայց դուք ոչ մեկի աչքերում այդքան խիզախություն և ուժ չեք տեսնի, որքան սահմանին մոտ ապրող փոքրիկ մանչուկների, ովքեր դեռ մանկուց ապրել են այդ դժվարությունները։

Իմ փոքրիկ գյուղն էլ անմասն չի մնացել գնդակոծություններից, բայց այն մինչ օրս կանգուն է իր հզոր բնակիչների շնորհիվ։

Բոլորը սիրում են իրենց ծննդավայրը, իսկ մենք ոչ միայն սիրում, այլև հպարտանում ենք նրանով։ Փոքր ժամանակ մենք կրակոցների ձայները կարծելով հրավառություն, դուրս էինք գալիս և ուրախ ծափահարելով և թռչկոտելով դիմավորում նրանց, չնկատելով ընտանիքի անդամների լացակումած դեմքի վրա արհեստականորեն, դողացող շուրթերով հազիվ նկատելի այն ժպիտները, որը մեզ մոտ ուրախ ձևանալու համար էր միայն։ Հիշում եմ, որ ես շատ էի սիրում խաղալ հրազենի դատարկ փամփուշտներով և դեռ մի հատ էլ ականջօղ էի պատրաստում և կախում ականջիցս, իսկ հիմա այդ դատարկ փամփուշտից ականջօղի փոխարեն լիքը փամփուշտները կախված են աչքերիցս և փորձում են արցունք քամել պատերազմից հետո արդեն ցամաքած կոպերիցս։

Մենք կրակոցների ժամանակ չենք լացում, քանի որ այնքան ենք մեծացել, որ ուժ ենք տալիս դրա միջով արդեն անցած մեր ընտանիքին։

Այստեղ բնակվող երեխաների մեծամասնությունը չեն լքում իրենց գյուղը, այլ գնում են սովորելու, որպեսզի վերադառնան և շենացնեն այն։ Ամուսնանալով աղջիկները չեն ուրանում իրենց ծննդավայրը, քանի որ դա նրանց սրտում խորը դաջված անբացատրելի մեծ սեր է։

Երկար և դժվար ոլորանները ապացույցն են այն բանի, որ գեղեցիկը և արժեքավորը ոչ բոլորին են հասանելի, իսկ դժվարությունները ոչ բոլորը կարող են հաղթահարել։
Հայրենասիրությունը մահճակալի տակ լացող և իրենց ծնողների թիկունքում թաքնված վախկոտների համար չէ, այլ սահմանը շենացնող քարը ձեռքին ամուր բռնած, զենքի համար ոտքերը գետնին զարկող չորս տարեկան երեխաների համար է, ովքեր ուզում են շուտ մեծանալ, որպեսզի գնան սահմանը պահելու։ Սահմանամերձ գոտու երեխաների մեծ մասը այն հարցին, թե ինչ են ուզում դառնալ, պատասխանում են՝ զինվոր։
Հետևություննրը թողնում եմ ձեզ։

… Եվ երբեք մի մոռացեք, որ հայրենիքը սկսվում է սահմանից։
Հիշեք, որ Մոնթեի և Նժդեհի նկարներով հագուստ կրելը դեռ հայրենասիրություն չէ։

Seroj zinvor

Մեկ ամիս բանակից հետո

Բարև, գիտե՞ս, էս անգամ էնպես անսովոր ա: Միշտ նյութ որ գրելուց եմ եղել, չէ ավելի ճիշտ կներես, միշտ չէ, վերջին երկու անգամը, ծառայության ընթացքում, միշտ գրել եմ արձակուրդիս ու չգիտեմ ինչի վերջին օրը, վերջին պահին ու արագ, շտապելով, որպեսզի կիսատ չմնար, բացառությամբ «27. 09. 2020թ., Արցախ» նյութը, որը ոնց հասկացաք, բավականին երկար էր, ու դրա համար այն սկսել էի հենց արձակուրդիս առաջին օրվանից: Այս անգամ արձակուրդ չէ: Հա, ի դեպ, եթե ընթերցողների մեջ կան մարդիկ, ովքեր կարդացել են իմ նյութերը կամ տեսել ֆոտոները ու ինձ ճանաչում են՝ ասեմ, որ ես վերադարձել եմ, ավարտել եմ ծառայությունս, ու դու հաճախակի կտեսնես թե նոր նյութեր, թե ֆոտոներ իմ ստորագրությամբ:

Հիմա պատմեմ մի քիչ իմ մասին, թե ոնց է ընթանում կյանքս, ինչ կա: Սկսեմ հոդվածներ գրելուց, որը  ոնց որ առաջին անգամ լինի կյանքումս, անծանոթ ստեղնաշար, բայց իրականում այն մեծաքանակ նյութերը, որ նախկինում գրել եմ, գրել եմ նույն ստեղնաշարով ու միտքս հեշտությամբ էի շարադրում, դժվար կապակցվող բաներ չկային, ինչպես հիմա է: Բայց ասեմ, հաճելի է, ոնց որ սկսնակ լինես ու պայքարես ամեն խոսքի հետ, որպեսզի լավագույնս արտահայտես մտքերդ:

Երեկ լրացավ մեկ ամիսը, որ ես արդեն իմ ընտանիքի հետ եմ, իմ տանն եմ, իմ սենյակում: Արդեն մեկ ամիս է, ինչ քնելուց առաջ հեռախոսս հանգիստ դնում եմ լիցքավորման և արթնանում հանգիստ, առանց մտածելու, որ  քնած ժամանակ ուրիշը կարող է վերցնել: Գիշերը ֆիլմ եմ նայում, գծագրում հատակագծեր, լոգոներ, մշակում ֆոտոներ և նաև այս պահին այս ուշ ժամին գրում այս նյութը` չմտածելով անգամ, որ քուն հրաման է, ու որևէ սպա չի գա ասի` ինչի՞ քնած չես: Բայց դե առաջին 15 օրը, անկախ իմ քնելու ժամից, վեցն անց տասնհինգ արթնանում էի՝ տեսնում անաղմուկ սենյակ, պատից միացված հեռախոսս, տանն առավոտյան հանգստությունն ու մեկ ուրիշ հաճույքով վայելում այդ երկար սպասված պահը:

Մի քանի օրից կգամ Երևան էլի, ավելի ճիշտ, մշտական կտեղափոխվեմ թե ապրելու, թե մնացած երկու տարին համալսարանը շարունակելու:

Երբ մի քանի օր առաջ Բաղանիսից եկա Երևան, կարծես թե առաջին անգամ էի քաղաքում, բայց գիտեի, որ շենքի հետևում սուպերմարկետն է, որտեղից միշտ գնումներ էի անում տուն գնալուց առաջ: Նույն կերպ համալսարանը: Ես հիմա երրորդ կուրս եմ՝ գնալու եմ դասի ուրիշ համակուրսեցիների հետ: Դեռ չեմ ճանաչում ոչ մեկին, և էլի կարծես առաջին անգամ եմ ուսանող: Իրականում ես երկու տարի սովորել եմ այդտեղ՝ Ճարտարապետության և Շինարարության Հայաստանի Ազգային Համալսարանում, համալսարան, որը կստիպի էլի քաղաքի անցորդներին շեղել ուշադրությունը դեպի իմ կողմը, իմ ձեռքի գծագրերի ու մեծ գծագրական տախտակի պատճառով, ու արդեն սեպտեմբերյան ոճով, ինչպես միշտ, ծննդյանս օրով, էլի համալսարան սեպտեմբերի 1-ին:

Արդեն քսաներկու տարեկան եմ դառնում, բայց դե վերջին երկու ծննդյանս օրը անմոռանալի էին ինձ համար: Առաջինը մարտավարամասնագիտական դասերին սողեսող ցեխերի մեջ, իսկ երկրորդը` 148 մարտական դիրքում գիշերը, դիրքում կանգնած ժամանակ, տղաների հաճելի անակնկալը. վաֆլիի վրա լցրած սուրճի ու խտացրած կաթի միջոցով ստացված շոկոլադե տորթը:

Լավ ամիս է սեպտեմբերը: Չգիտեմ ինչու, միշտ լավ հիշողություններ են եղել սեպտեմբերի հետ կապված. թե որպես աշնան ամիս,  որն իմ սիրած եղանակն է տարվա, թե որպես արձակուրդներից հետո նոր կյանք մտնելու ու սկսելու ամիս, և ինչու չէ, նաև ծննդյանս օրվա պատճառով: Բայց 2020թ.-ի սեպտեմբերի 27-ը կստիպի ամեն ամիս այդ օրը  լրջանալ, քարանալ, հիշել, փշաքաղվելով հիշել, թե ինչպես առավոտյան սկսեց այդ արյունալի պատերազմը: Փակել աչքերը, ևս մեկ անգամ շնորհակալություն հայտնել Աստծուն, որ ես կամ, և շարունակել ապրել, ոնց որ մնացած մարդիկ, այդ ամենը չմոռանալով, բայց թողնելով անցյալում: Այսքանը, երկար չեմ գրի: Ուղղակի գրել եմ, որ ես եկել եմ, ու մենք հաճախ կհանդիպենք իրար, թե նյութի, թե ֆոտոների տեսքով, ու ևս մեկ անգամ էլ կրկնեմ. ուղղակի ուրախ եմ, որ էլի հնարավորություն ունեմ էստեղ գրելու ու իմ նյութերով Ձեզ հետ շփվելու:

Մինչ նոր հանդիպում:

Ուրիշ` առանց քեզ

Բարև:

Եկել եմ, որ խոսեմ:

Քեզ սպասման ճանապարհի կեսը անցանք, առանց քեզ կամ քեզ հետ, միգուցե:

Մենք քեզ կարոտում ենք մեր միասին ապրած վայրկյաններից ավելի:

 

Գիտե՞ս, երբ ասում են` ընկերություն, գլխումս մանր տառերով անունդ է գրվում:

Իսկ քեզ հետ ունեցած պահերը հիշելիս

Էլ ապագայի մասին մտածելու կարիք էլ չենք զգում:

 

Ինչքան կարելի է գոռալ ողջ աշխարհին, որ դու այն ուրիշն էիր,

Այն մաքուրը, որ կարող էր երբևէ պատահել մեզ, այս կեղտոտ աշխարհում:

 

Ու գրկում ենք քեզ մտովի:

Գրկում ենք ոսկորներդ ջարդելու չափ ամուր:

Քեզ հետ ունեցած ընկերության չափ ամուր:

Հավատարմության չափ ամուր:

 

Աշխարհում չկան հավերժություններ:

Աշխարհում կան հավերժություն պարունակող մաքրություններ:

Ու ես,

Մենք գտել էինք

ՔԵԶ:

 

Գտել էինք, որ ունենայինք հավետ,

որ չկորցնեինք երբեք,

Որ չսպասեինք հավերժ:

 

Տարօրինակ ուրիշ ենք առանց քեզ,

Կամ տարօրինակ ուրիշ է առանց քեզ ամեն ինչ:

Օրը նորից բացվելու սովորություն ունի, իսկ ամեն բացվող օրվա հետ դու նորից չկաս, չկաս ու չես լինելու ոչ հիմա, ոչ հետո:

 

Բարև:

Վեց հազար հինգ հարյուր յոթանասուներորդ չասված բարևի,

կամ պարզապես երբեք չմեռնող կարոտի մասին`

ԱնՔեզ ու Քեզնով, կիսատ ենք…

 

Հ.Գ. Մխիթար Գրիգորյանին, զոհվել է Հադրութի Վանք գյուղի մոտակայքում` զինակից ընկերոջ կյանքը փրկելիս…