Բաղանիս: Փոքրիկ գյուղ, որն ունի իր առօրյան: Չեք պատկերացնի, թե ինչ դժվար է ապրել գյուղում, այն էլ՝ սահմանամերձ: Կուզեի պատմել մի փոքրիկ տնակի մասին, որն առաջին հայացքից խրճիթ է հիշեցնում: Տնակը աղքատիկ է, բայց լի է ջերմությամբ, այն պատկանում է մի բարի պապիկի: Նա վարսավիր է: Այնտեղ միշտ հավաքվում են գյուղի մեծերը, խաղում, զրուցում տարբեր թեմաներից: Նրանք ծերացել են, բայց  նրանց աչքերում դեռ երևում է ուրախ մանկության արտացոլանքը: Անկեղծ ասած՝ ինձ շատ հետաքրքիր է լսել նրանց պատմած զվարճալի պատմությունները: 

Այդ բարի պապիկին երբեմն Դալլաք են անվանում, իսկ իր տունը՝ Դալլաքանոց: Բոլորն էլ բավականին մեծ են, շատերն էլ՝ պապիս ընկերները: Միասին ասես մի ընտանիք լինեին: Հաճախ էին մեր տուն գալիս, հիշում անցած-գնացած օրերը: Պատմում էին, թե ինչպես էին բոլորով սիրահարվել նույն աղջկան, իսկ աղջիկը նրանցից ոչ մեկին ուշադրություն չէր դարձնում: Հիշում էին, թե ինչպես էին միասին գնում գողության, մտնում այգիները, ու երբ իրենց նկատում էին՝ արագ փախչում էին, իսկ ով չէր հասցնում՝ գերի էր ընկնում:

Այսպիսի բազմաթիվ պատմություններ էին հիշում, պատմում ու ծիծաղում: Բայց այդ ծիծաղի մեջ տխրություն կար, երևի կարոտել էին իրենց անհոգ կյանքը: Ափսոս, որ արդեն վաղուց առաջվա պես չէ, որ տնակը գրեթե դատարկվել է: Առաջվա պես էլ չեն հավաքվում, զրուցում: Շատերը շատ են ծերացել, մյուսները՝ զբաղված են: Բայց դե, մեկ-մեկ լինում է, որ կարոտած սրտով վերադառնում են իրենց ստեղծած ընտանիքը: Հավաքվում են, զրուցում, բայց մյուսների կարիքն էլ  է զգացվում… Նրանց հիշում ու ափսոսում են, որ այլևս իրենց հետ չեն ու իրենց պարզ երևակայությամբ մտածում ու մի քիչ էլ ուրախությամբ ասում.

-Հա դե, բան չկա, երևի իրենք էլ երկնքում իրենց համար նոր ընտանիք են կազմել, ու շուտով մենք էլ իրենց կմիանանք:

Կարոտում են, ու կարևորը երբեք չեն մոռանում իրենց ընտանիքի մյուս անդամներին՝ իրենց լավ ընկերներին:

Գնացել էի հարևան գյուղ՝ Ոսկեպար, որտեղ ապրում են Վարդուհի տատիկս ու Լևոն պապս: Հաճախ եմ գնում նրանց տեսակցության, ու ամեն անգամ մեծ դժվարությամբ եմ հեռանում նրանցից: Տատս ու պապս ասացին, որ շուտով գնալու են սար:

Գյուղում ավանդույթ կա, որ բոլոր այն ընտանիքները՝  հիմնականում ծերերը, ովքեր ունեն շատ անասուն, ամեն տարի գարնանը գնում են սար՝ անասուններին պահելու, քանի որ այնտեղ խոտը շատ առատ է, և անասունների կաթնատվությունը, յուղատվությունը բարձրանում է: Եվ ինչպես բոլորը, իմ տատն ու պապը ևս բացառություն չեն կազմում ու ամեն տարի գնում են սար:

Ամառային արձակուրդներն սկսելուն պես առաջին հերթին որոշեցի այցելել նրանց: Սակայն սարը շատ հեռու է մեզնից, ու մեքենաներ հաճախ չեն գնում:

Ամեն օր քնում-արթնանում  էի այն հույսով, որ հաջորդ առավոտ մեքենա կլինի, կգնամ նրանց այցելության:

Մի արևոտ օր, հազիվ աչքերս բացելով, լսեցի ծանոթ ձայն: Քեռուս ձայնն էր, ու ակամա լսելով նրա ձայնը վազեցի դուրս:

-Բարլուս , գալի՞ս ես սարը:
-Հա, բա ոնց չեմ գալի, սպասի, առանց ինձ չգնաս,- ասացի ու վազելով մտա տուն՝ անհրաժեշտ իրեր վերցնելու:

Մի քանի րոպե անց ճանապարհ ընկանք:

Ճանապարհը շատ երկար էր՝ մոտ չորս-հինգ ժամ, որն ասես չէր վերջանում: Եվ հանկարծ երևաց Պոպոզ ղաշը: Պոպոզ ղաշը ուրթի ամենաբարձր սարն է, որի գագաթին կա մի խաչքար, որը պապիկիս եղբայրը՝ Աշոտ պապիկն է հեռուներից բերել և հաստատել այդտեղ՝ Պոպոզ ղաշում: Խաչքարի մոտ կա մի տաղավար, ուր ամեն Վարդավառի տոնի հավաքվում ենք, զրուցում, հաց ուտում , ուրախանում, ծիծաղում… Հետո սարի աջ փեշին երևաց մեր «կոկոլը»  (կոկոլը փոքրիկ խրճիթն է): Կոկոլի առաջ երևաց  տատս՝ սպիտակ մազերի երկար հյուսով: Տատս սրտատրոփ սպասում էր ինձ ու քեռուս: Հասնելով կոկոլին՝ իջանք, ու մեծ կարոտով վազեցի տատիս գիրկը:

-Տատի՜…
-Ջանի՜…
-Բա ո՞ւր ա պապը,- միանգամից հարցրի ես:
-Պապը գնաց կովերը բերի ջուրը, հիմի կգա,- ու տատս սկսեց ձայն տալ պապիս:
-Լևա՜ն, Լևա՜ն, արա Լևա՜ն: Եկել են, երեխեքս եկել են:

Ու մի քանի րոպե անց երևաց պապս՝ արագ-արագ քայլերով մոտենում էր մեզ:

-Պապի՜, պապի՜, պապի՜…,- տեսնելով նրան ակամա գոռացի ես:
-Հե՜յ, հե՜յ, հե՜յ… Գալիս եմ, գալի՜…

Մինչ պապս կհասներ, ես ու տատս մի լավ սեղան գցեցինք, և պապիս հասնելուն պես նստեցինք հաց ուտելու, ու ինչպես միշտ, պապս արեց նույն արտահայտությունը:

-Այ կնիկ՝ Վարդուշ, անգույն, թունդ կոֆես բե՛ր:
-Սպասի էլի, այ մարդ, երեխեքս նոր են եկել, մին կարոտս առնեմ, հետո կոֆետ կտամ (հիմա կմտածեք, թե հաց ուտելու ժամանակ ինչ սուրճ, որովհետև սուրճը հիմնականում խմում են հաց ուտելուց հետո: Պապիս «կոֆե» բառի տակ թաքնված էր օղի բառը):

Ու այսպես ծիծաղով ավարտեցինք մեր ընթրիքը: Արդեն մութն ընկել էր, տատս ու պապս գնացին անասնագոմ՝ իրենց ամենօրյա գործերը անելու: Արդեն բոլոր գործերը ավարտել էինք, տատս վառեց լամպը, որը միանգամից լուսավորեց փոքրիկ տնակը:  Նստեցինք սեղանի շուրջ, ու տատս սկսեց ինձ ու քեռուս հարցեր տալ:

-Բա ին՞չ  կա, է, գյուղերում, լա պատմեք. ո՞վ գնաց, ո՞վ եկավ, ո՞վ մնաց, ո՞վ ամուսնացավ, ո՞վ մեռավ,- էսպես մի շարք հարցերի շարան:

Մինչ պատմում էինք տատին գյուղի անցուդարձից,  լսեցինք բարձր խռմփոցի ձայն: Պապս հոգնած քնել էր: Տատս մարեց լամպի լույսը, մենք էլ քնեցինք:

Հիմա արդեն մեկ տարի է անցել: Չնայած տատս ու պապս մի տարով էլ են ծերացել, բայց այն նույն խանդավառությամբ ու ոգևորությամբ պատրաստվում են այս տարվա մեծ ուղևորությանը դեպի Չալտաշ, այն փոքրիկ կոկոլը, Պոպոզ ղաշը, որտեղ շա՜տ-շա՜տ ուրախ ու տխուր օրեր են անցկացրել միասին:

Իմ պատշգամբից աշխարհն ուրիշ է. հատուկ, գունավոր, պայծառ, մի խոսքով ուրիշ, իմ ուրիշը: Այդ ուրիշը միայն ես եմ տեսնում: Հա՜, մեկ էլ անբաժան ընկերս՝ դե, տեսախցիկս, էլի: Մեր պատշգամբն իմ ամենասիրելի վայրն է: Ու կապ չունի, թե տարվա որ եղանակն է, օրվա որ ժամն է: Դուրս եմ գալիս, ժամերով կանգնում, նայում շուրջս, հետո լուսանկարում: Երանի իմ աչքերին, որ ամեն օր տեսնում են այդ հրաշքը: 

Մեր տունը գտնվում է Կոթի գյուղում, ճիշտ դիրքերի դիմաց: Ես նայում եմ մերթ մեր դիրքերին, մերթ՝ հակառակորդի: Հասկանալով, թե ինչքան հեռավորություն կա մեր տղերքի ու հակառակորդի միջև, մի պահ փշաքաղվում եմ. «Բայց չէ՞ որ մեր տղերքն ուժեղ են, ամեն ինչ լավ կլինի»,- հանգստացնում եմ ինքս ինձ՝ անընդհատ նույնը կրկնելով:

Մեր դիրքերը գտնվում են մի լեռան վրա, որը հնուց բազմիցս ենթարկվել է թշնամու սադրանքներին, բայց այն մեր տղերքի շնորհիվ միշտ կանգուն է եղել ու դեռ հավերժ կմնա: Լեռան անունը Փայտասար է, բայց երբ հարցնեք գյուղացիներին, թերևս մի քանի հոգի կպատասխանեն Փայտասար: Մեր՝ կոթեցիներիս համար դա մեր Օդնդաղն է, մեր լավ ու վատ օրերի ականատես Օդնդաղը:

Ամռան մի պայծառ օր էր, երբ սովորությանս համաձայն դուրս եկա պատշգամբ. գյուղը կրակի մեջ էր, պատճառն էլ, դե երևի հասկացաք, Ադրբեջանն էր գնդակոծել: Վայրկյան առ վայրկյան ահագնացող կրակ, որ արագ տարածվում էր, մոտենում գյուղին, չհանգցնելու դեպքում ժամեր անց կհասներ բնակելի տներին: Բայց դե բոլորդ էլ հասկանում ենք, որ ադրբեջանական դիրքի դեմ-հանդիման կրակը հանգցնել հնարավոր չէր, վտագնավոր էր: Անցավ երկու ժամ, օրը մռայլվեց, անձրև սկսվեց, կարծես վայրկենական: Մի քիչ անհասկանալի ու հետաքրքիր: Ամառային պայծառ օր, ու հանկարծ` անձրև: Գյուղը վատ վիճակում էր, կրակի մեջ, ու օգնության հասավ բնությունը…

Այդպես կրակի մեջ էլ ապրում ենք, էլի:

Պատշգամբից հիմնականում լուսանկարներ եմ անում վաղ առավոտյան, դպրոց գնալուց առաջ: Արթնանում եմ զարթուցիչիս ձայնից, չէ՛, ավելի ճիշտ չեմ արթնանում, այլ վեր եմ կենում տեղիցս, մի կերպ, կիսաքնած դուրս եմ գալիս պատշգամբ ու հաճախ՝ վազելով հետ եմ գալիս, մտնում սենյակս:

-Սերինե՛, ո՞ւր, ի՞նչ եղավ,- սկզբում հարցնում էր մայրիկս, իսկ հիմա արդեն գիտի` ուր ու ինչի համար:

-Մա՛մ, հիմա դրա ժամանակը չի, կգամ, կասեմ,- ասում էի ես ու վազելով դուրս գալիս:

Գնում էի, կանգնում, երկար նայում շուրջս, լուսանկարում…

-Աղջի՛, ուշացանք, արի, շուտ արա,- գոռում էր տնից քույրս ու դեռ շարունակում է գոռալ գրեթե ամեն օր, ու դեռ ես եմ միշտ ասում. «Քո պատճառով ուշանալու եմ»:

Ու էդպես ինձ ամեն օր կտրում են իմ խորհրդավոր, ուրիշ աշխարհից, իմ ուրիշ պատշգամբից ու տեսախցիկից:

Աշխարհն իմ պատշգամբից ուրիշ է, իմ ուրիշը…